Zmartwychwstanie Kościoła greckokatolickiego
Na lutowe spotkanie Duszpasterstwa Ludzi Pracy ’90 w Legnicy przybyli najwyżsi hierarchowie Kościoła greckokatolickiego w Polsce: abp Jan Martyniak – metropolita diecezji przemysko-warszawskiej, który wygłosił prelekcję pt. „Pontyfikat Jana Pawła II a grekokatolicy” oraz bp Włodzimierz Juszczak, biskup diecezji wrocławsko-gdańskiej.
Ksiądz Arcybiskup przypomniał, że Ukraiński Kościół greckokatolicki w XX w. przeszedł prawdziwą drogę krzyżową. Wydawało się, że zlikwidowany przez władze sowieckie w 1946 r. nie odrodzi się już nigdy. Był zawzięcie prześladowany nie tylko w ZSSR, ale także we wszystkich krajach tzw. „obozu socjalistycznego” funkcjonował tylko w podziemiu. W tym czasie komunistyczna propaganda przypisywała temu Kościołowi najgorsze przestępstwa. Niestety, politykę tę po dzień dzisiejszy popiera i prowadzi Kościół prawosławny moskiewskiego patriarchatu. Odnośnie do tych faktów Jan Paweł II w liście apostolskim na 400-lecie Unii Brzeskiej stwierdził: „Niektórzy sądzą, że istnienie wschodnich Kościołów katolickich jest przeszkodą na drodze do ekumenizmu”. Tę tezę papież obalił w liście apostolskim „Orientale Lumen” oraz w encyklice „Ut unum sint”. W dokumentach tych przypomniał, że jedność może być urzeczywistniona przez miłość Bożą jedynie wówczas, gdy Kościoły będą tego chciały razem, w pełni szanując poszczególne tradycje i konieczną autonomię. Po prześladowaniach, do roku 1989, w Polsce pozostało kilkadziesiąt tysięcy grekokatolików, rozproszonych na ziemiach zachodnich i północnych oraz kilkunastu księży przestraszonych i inwigilowanych przez komunistyczną bezpiekę. Na sowieckiej Ukrainie sytuacja była jeszcze gorsza. Wszyscy biskupi, setki księży, zakonnicy i zakonnice oraz tysiące wiernych oddali swe życie za wiarę katolicką lub stracili zdrowie w sowieckich łagrach tylko dlatego, że nie chcieli przejść na prawosławie albo zgodzić się na współpracę z komunistyczną bezpieką.
Poprawę swej sytuacji Kościół greckokatolicki zawdzięcza wyborowi na papieża kard. Karola Wojtyły. Nowy papież dał dowód troski o ten Kościół już podczas odbierania hołdu pontyfikalnego od biskupów, gdy powstał z tronu na widok zbliżającego się kard. Josyfa Slipija. Gestem tym papież podkreślił wyjątkowy szacunek dla umęczonego po 18-letniej zsyłce na Sybir kardynała, jak również dla prześladowanego Kościoła greckokatolickiego. Jako pierwszy z papieży przemówił w języku ukraińskim. W 1985 r. Jan Paweł II ogłosił encyklikę „Slavorum Apostoli” w związku z 1100. rocznicą śmierci Metodego, aby przypomnieć życie i działalność świętych apostołów Cyryla i Metodego. Takie wyróżnienie tych świętych (Ukraińcy zawdzięczają im pismo cyrylicę, w którym spisano tysiące ksiąg liturgicznych i które zapoczątkowało rozwój pisma narodowego) miało wymiar nobilitacji. Z tej okazji Jan Paweł II przypomniał, że: „Dwaj bracia nie tylko rozwijali swoją misję w pełnym poszanowaniu kultury, którą zastali u ludów słowiańskich, ale wraz z religią wybitnie ją rozwijali i umacniali. Analogicznie dzisiaj Kościoły od dawna chrześcijańskie mogą i powinny pomagać Kościołom i ludom młodszym w ich dojrzewaniu we własnej tożsamości i w dalszym jej rozwijaniu”. Na konferencji prasowej z okazji milenium chrztu Rusi w 1988 r. mówił zaś: „Jest to Kościół potajemny (teren ZSRR), zdelegalizowany, nie uznawany, co więcej w pewnym okresie uznano, że nie istnieje”. Papież powiedział w dyplomatyczny sposób, że dopóki Kościół ukraiński nie zostanie w ZSRR uznany i nie przestanie być prześladowany, dopóty o jego wizycie w Moskwie i ułożeniu spraw nie ma mowy. W postawie tej był osamotniony, ale jednocześnie niezłomny, czego zawsze dawał dowody.
W 1991 r. do obecnej katedry greckokatolickiej św. Jana Chrzciciela w Przemyślu przybył Ojciec Święty, którego witał – wraz z duchowieństwem greckokatolickim i wiernymi – bp Jan Martyniak. Ojciec Święty nawiązał wtedy do swojego posłania w „Magnum Baptismi Donum” (Wielki Dar Chrztu). Wyraził też swoją radość z odzyskania przez Ukraińców wolności, która – jak podkreślił – wyrosła z ofiar wielu męczenników. W swojej homilii mówił: „zaiste, wielkiego uniżenia zaznał Kościół bizantyjsko-ukraiński na swoich ziemiach rodzinnych w ciągu 45 lat prześladowań. Wszyscy biskupi, bez żadnego wyjątku, znaleźli się w więzieniach. Setki księży i tysiące najgorliwszych wiernych aresztowano i skazano na obozy pracy i dożywotnią poniewierkę. Odebrano temu Kościołowi wszystkie cerkwie, seminaria duchowne i wydawnictwa, zniszczono wszystkie struktury kościelne. Odebrano mu prawo do własnego imienia. Imię tego Kościoła pojawiało się publicznie tylko wtedy, kiedy rzucano nań oszczerstwa. I trzeba nam Boga wielbić za to, że Kościół ten – w swojej całości – zachował się w swoim uniżeniu, jak prawdziwa Służebnica Pańska. Ani jeden biskup tego Kościoła nie zaparł się swojej wiary, ani nie odstąpił od jedności z Opoką Piotrową – mimo że prześladowcy bardzo się o to starali. W prześladowaniach Kościół ten wydał setki i tysiące męczenników. Wielu z nich znamy z imienia, ale imiona wielu innych jednemu Bogu są znane”.
Ważnym wydarzeniem w procesie dojrzewania papieskiej podróży na Ukrainę był udział duchowieństwa i wiernych greckokatolickiej Cerkwi z Polski, Ukrainy i diaspory we Mszy św. beatyfikacyjnej w Siedlcach, gdzie Ojciec Święty wyniósł w 1999 r. na ołtarze błogosławionych męczenników podlaskich: św. Wincentego Lewoniuka i jego dwunastu towarzyszy. Najważniejsza stała się jednak pielgrzymka Ojca Świętego na Ukrainę, której przewodnią myślą było zawołanie: „Chrystus Drogą, Prawdą i Życiem”. W swym słowie w Kijowie i Lwowie papież przywołał wizerunki pierwszych męczenników państwa kijowskiego Borysa i Gleba z początku XI wieku, a także 28 męczenników XX wieku wyniesionych na ołtarze podczas greckokatolickiej Mszy św. beatyfikacyjnej we Lwowie 27 czerwca 2001 r. Apelował wówczas do młodych: „ażeby idąc śladami tych, którzy oddali życie za wysokie ideały ludzkie, społeczne i religijne, potrafili zachować nienaruszone dziedzictwo cywilizacji”.
Abp Jan Martyniak poruszył jeszcze wiele niezwykle ciekawych i istotnych wątków związanych z wypowiedziami Jana Pawła II na temat Ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego. Z wygłoszonej prelekcji wynika, że zmartwychwstanie tego Kościoła wiąże się przede wszystkim z osobą i posługą wielkiego Polaka i papieża Jana Pawła II. Liczne pytania słuchaczy i wyczerpujące odpowiedzi prelegenta zakończyły spotkanie.
■ Adam Maksymowicz - NIEDZIELA nr 11(707) z 18.03.2007
