Rzym i Konstantynopol na drodze pojednania
Jeszcze tysiąc lat temu był jeden powszechny i apostolski Kościół, który tylko pod względem organizacyjnym dzielił się na wschodni i zachodni. Stolicą Kościoła Wschodniego był Konstantynopol, a Kościoła Zachodniego – Rzym. Początkowo podział był tylko terytorialny, potem coraz bardziej liturgiczny, kulturowy, polityczny i doktrynalny. Różnice te przez pierwsze tysiąc lat chrześcijaństwa były naturalne, wzajemnie akceptowane i szanowane. Uważano, że są one symbolem bogactwa i różnorodności w modlitwie i obrzędach, które były jednakową drogą wyznawania tej samej wiary. Z biegiem czasu coraz bardziej dały znać o sobie dwie sprzeczne doktryny dotyczące dominacji. Pierwsza z nich to Piotrowa sukcesja Rzymu, a druga to polityczna rola centrum cesarstwa reprezentowanego przez Konstantynopol. W 1054 roku obie koncepcje Kościoła były tak odmienne, że doszło już do formalnego i całkowitego zerwania wzajemnej dotąd jedności. I tak podział ten trwa, aż po dzień dzisiejszy. Potem wielokrotnie były podejmowane próby jego przełamania, każdorazowo jednak bez powodzenia. Podczas październikowego spotkania w Duszpasterstwie Ludzi Pracy ’90 w Legnicy mówił o tym ks. dr Henryk Kietliński – wieloletni Wyższy Przełożony Pallotynów w Polsce i członek Zarządu Generalnego Pallotynów w Rzymie, który wygłosił prelekcję „Perspektywy pojednania Kościoła prawosławnego z Kościołem katolickim”.
Jubileusz
Prelekcję poprzedziła Msza św. sprawowana w intencji prelegenta, który w tym roku obchodzi złoty jubileusz kapłaństwa. Niezwykłą aktywność jego duszpasterskiej posługi w kraju oraz na terenach misyjnych Europy, Afryki, Ameryki Płd. i Azji, a także liczne prace naukowe, dydaktyczne i formacyjne można, ze względu na brak miejsca, odnotować tylko ogólnie. Prowadził on przez 4 lata misje prawie we wszystkich państwach Związku Radzieckiego. Jak wspomina: „Moje podróże na Wschód rozpoczęły się w 1968 roku. Obejmowały one dzisiejszą Ukrainę, Białoruś, Rosję, Litwę, Łotwę, a także inne republiki b. Związku Radzieckiego. Przed każdym wyjazdem miałem spotkanie z Prymasem kard. Stefanem Wyszyńskim, który udzielał mi błogosławieństwa na te niełatwe przygody”. Ks. Henryk Kietliński jest autorem wielu książek i artykułów. Ponad 40 lat swojej znajomości z Karolem Wojtyłą przedstawił w książce „Moje dialogi z Janem Pawłem II”. Jest też postulatorem; prowadził sprawy beatyfikacyjne księży pallotynów Józefa Stanka i Józefa Jankowskiego. O tym ostatnim napisał książkę „Męczennik za wiarę i miłość”. Obecnie prowadzi proces beatyfikacyjny 6 pallotynów – 5 w Polsce i jednego w Sankt Petersburgu. Jego pasją jest twórczość Adama Mickiewicza, co znalazło odzwierciedlenie w książce „Blok – notes Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza”. Urodził się w 1932 roku na ziemi wyszkowskiej. Tu ukończył szkołę podstawową i gimnazjum. Jest Honorowym Obywatelem Miasta Wyszkowa.
Na drodze do jedności
Na początku prelekcji ks. Henryk Kietliński zaznaczył, że Kościół katolicki nigdy nie zrezygnował z jedności i zawsze czynił wszelkie możliwe starania w tym kierunku. Wynikiem tych starań była Unia Florencka (1439). Jej kontynuacją na ziemiach polskich była Unia Brzeska (1596) w wyniku której powstał Kościół Greckokatolicki. Współcześnie kilkakrotnie już dochodziło do spotkań papieży z patriarchami Konstantynopola oraz przedstawicieli Watykanu z patriarchami Moskwy i Kijowa. Ostatnie, to tegoroczne spotkanie w Rzymie Benedykta XVI z patriarchami Ormiańskim i Konstantynopola na otwarcie roku św. Pawła (28.06.2008 – 29.06.2009). Święty Paweł jako apostoł narodów jest symbolem jednej wiary i jednego Kościoła. Wspólna homilia i wspólna liturgia w bazylice św. Piotra są zapowiedzią dalszych kroków na drodze do pojednania. Ksiądz prelegent wspomniał też własne, bardzo pozytywne doświadczenia. Przebywając wiele razy w Moskwie zawsze był bardzo serdecznie przyjmowany przez duchownych prawosławnych. Również na Dalekim Wschodzie, w Komi i Ufie, Cerkiew Prawosławna witała go z wielką gościnnością. Często też uczestniczył we wspólnej liturgii, w prawosławnych nabożeństwach, uroczystościach i modlitwach. Na dalekiej Syberii chrześcijaństwo przetrwało dzięki duchownym prawosławnym; np. w Nowosybirsku jest jedna cerkiew, w której zgodnie spotykają się na modlitwie wszystkie wyznania chrześcijańskie.
Trudności
Mimo wszystkich gestów pojednania nadal pozostaje jeszcze wiele nierozwiązanych problemów i dlatego nie doszła do skutku pielgrzymka Jana Pawła II do Rosji. Aleksy II – patriarcha Moskwy powiedział: „Uśmiechamy się do kamer, a problemy pozostają”. Wyliczył on cztery najważniejsze z nich:
1) Kościół katolicki rozszerza swoją działalność w Rosji, a to jest teren jurysdykcji prawosławnej. Uprawia prozelityzm, czyli nawracanie prawosławnych na wiarę katolicką. A Kościół prawosławny nie działa w ten sposób. 2) Kościół katolicki dyskryminuje prawosławnych odbierając im kościoły. 3) Katoliccy księża i zakonnicy uważają Rosję za teren misyjny. Kościół prawosławny domaga się ograniczenia ewangelizacji. 4) Kościół prawosławny domaga się degradacji biskupów katolickich z ordynariuszy diecezji do administratorów diecezji.
Te zarzuty nie są jednak zgodne z rzeczywistością, bo Kościół katolicki działalność misyjną prowadzi wśród ateistów, a jeżeli ktoś z prawosławia chce przejść na katolicyzm to nie można mu tego zabraniać. Dyskryminacji prawosławia też nie ma, gdyż Kościół katolicki stara się tylko o zwrot świątyń, które do niego należały, a zostały mu odebrane przez władze komunistyczne. Odnośnie postulatu ograniczenia ewangelizacji to Kościół katolicki wypełnia polecenie Pana Jezusa: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody” (Mt 28,19).
Apostoł pojednania
Ksiądz Kietliński przedstawił sylwetkę swego poprzednika w pracy, modlitwie i działaniu prowadzonym dla pojednania obu Kościołów. Był nim ks. Stanisław Szulmiński (1894 – 1941). Urodził się w Odessie, gdzie mieszkali jego rodzice. Szkołę średnią ukończył w Kamieńcu Podolskim. Studiował w Wyższym Seminarium Duchownym w Żytomierzu i w Tarnowie, gdzie 8 lipca 1923 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Jego pragnieniem było oddanie się sprawie pojednania Kościoła katolickiego i prawosławnego. Dla tego celu podjął studia teologii orientalnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Cztery lata później mianowany został profesorem teologii orientalnej w Seminarium Duchownym w Łucku. W 1928 roku wstąpił do zakonu Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego (Księża Pallotyni) otrzymując zapewnienie przełożonych, że w przyszłości będzie mógł się poświęcić pracy nad pojednaniem Kościołów. W tym celu w 1937 roku założył organizację pod nazwą „Apostolat Pojednania”. W 1939 roku, kiedy wybuchła wojna, wyruszył na tereny Związku Radzieckiego, gdyż uważał, że wybiła godzina działania na rzecz unii Kościoła katolickiego i prawosławnego. W Nowogródku został aresztowany przez władze sowieckie i skazany na pięć lat ciężkich robót w obozie w Uchcie nad Morzem Białym. Ciężką pracę, głód i poniżenie uważał za pokutę i ofiarę którą składał Bogu w intencji pojednania. Heroicznie służył więźniom, starał się o ich uwolnienie, potajemnie spowiadał, podnosił na duchu, był dla wszystkich dobrym samarytaninem. Zmarł 27 listopada 1941 roku z powodu obozowego wyniszczenia i wcześniej zadawanych mu tortur. Ks. Kietliński prowadzi jego proces beatyfikacyjny. Wielce pomocni w nim byli duchowni prawosławni, którzy pomogli dotrzeć mu do akt sądowych, śledczych i obozowych ks. Szulmińskiego. Bez ich dobrej woli, chęci i zaangażowania byłoby to wręcz niemożliwe.
Plurimos annos plurimos…
Uczestnicy spotkania nie kryli swego uznania, podziwu i szacunku dla dzieła życia ks. Henryka Kietlińskiego, który przez 50 lat swojej posługi kapłańskiej nie szczędził sił, zdrowia, pracy i zaangażowania na rzecz pojednania obu Kościołów. Po długiej dyskusji, w której poruszono tradycje bizantyńskie, sprawy patriarchatu Moskwy i Ukrainy, podziału doktrynalnego, a także różnic cywilizacyjnych oraz liturgii i wspaniałego śpiewu w Kościele prawosławnym, zabrzmiało na cześć jubilata zgodne „Plurimos annos plurimos...”
■ Adam Maksymowicz - Niedziela nr 2 z 11.01.2009 r.
