KSIĘŻNA ANNA I JEJ MAŁŻONEK KSIĄŻĘ HENRYK II POBOŻNY JAKO KANDYDACI DO CHWAŁY OŁTARZY

KS. WŁADYSŁAW BOCHNAK
Tekst wykładu wygłoszonego w Duszpasterstwie Ludzi Pracy ’90 w Legnicy 13 stycznia 2011 r.

   Święci są w Kościele świadkami wiary. Kościół zawsze potrzebuje świadków wiary. Nauczyciele wiary wtedy przepowiadają skutecznie Słowo Boże, gdy są świadkami wiary. Święci są orędownikami naszych codziennych spraw przed Bogiem, który jest dawcą wszystkich łask. Brak pamięci o świętych osłabia pamięć o Chrystusie i o założonym przez Niego Kościele. Ich kult wzmacnia jedność wszystkich wierzących w Chrystusa i dlatego ma ogromny wpływ na zjednoczenie wszystkich chrześcijan.
   Kult świętych z Matką Bożą na czele nie tylko nie zasłania Chrystusa, ale zmierza do pogłębienia jedności z Nim, który jest „koroną wszystkich świętych” (Konstytucja II Soboru Watykańskiego (1962-1965) Lumen Pentium, nr 51-52).
   Osłabienie kultu świętych z Matką Zbawiciela na czele przyczyniło się w jesieni średniowiecza do rozwoju protestantyzmu w Europie zachodniej i północnej.
   Po II Soborze Watykańskim przeszła przez kraje katolickie fala heretyckiego kataryzmu. Doszło w niej do osłabienia kultu Matki Bożej i świętych. Usuwano z kościołów posągi oraz obrazy Matki Bożej i świętych. Jeśli niektóre ocalały, to tylko dlatego, iż należały do klasy liczących się zabytków. Nie chcieli ich usuwać nawet niewierzący konserwatorzy zabytków.
   Ta walka z kultem świętych z Matką Bożą na czele miała wpływ na znaczące zmniejszenie się frekwencji wiernych w czasie Mszy św., na spadek powołań do stanu kapłańskiego oraz zakonnego i na eksplozję rewolucji kulturalnej młodzieży w 1968 r. Od tego roku postępuje stopniowa dechrystianizacja Europy oraz próby osłabiania katolicyzmu w Europie.
   Odpowiedzią na te trendy w Europie była troska Sługi Bożego Jana Pawła II o beatyfikację i kanonizację świętych. Za jego pontyfikatu (1978-2005) doszło do 482 kanonizacji oraz do 1343 beatyfikacji. Błogosławieni
i święci skomentowali Ewangelię własnym życiem. Bez nich Biblia staje się księgą zamkniętą opatrzoną komentarzami intelektualistów.
   W niniejszym artykule przedstawię życie i duchowość księżnej Anny (1204-1265) i jej małżonka księcia Henryka II Pobożnego (1196-1241) jako kandydatów do chwały ołtarzy.
   Księżna Anna była córką króla czeskiego Przemysława Ottokara I i jego żony Konstancji, siostry króla węgierskiego Andrzeja II. Papież Innocenty III (1198-1216) uznał jej ojca za pierwszego króla Czech. Przyszła ona na świat na dworze praskim, który słynął wówczas z pobożności.
   Jej najstarsza siostra Jadwiga była zakonnicą w klasztorze św. Jerzego na Hradczanach w Pradze. Drugą jej siostrą była Bogusława; jej chrzest odbył się w Głogowie w 1208 r. Trzecią była Małgorzata, która wyszła za mąż za króla duńskiego Waldemara. Ponadto miała ona jeszcze dwie młodsze siostry: Błażenę i Agnieszkę zwaną powszechnie św. Agnieszką z Pragi (1205-1282). W wieku zaledwie trzech lat jej ojciec król Przemysław Ottokar I zaręczył ją z najstarszym synem księcia Henryka Brodatego i św. Jadwigi Śląskiego – Bolesławem. Z tego powodu została wysłana wraz ze swą siostrą Anną na wychowanie do Wrocławia, a następnie do nowo założonego w 1203 r. klasztoru cysterek w Trzebnicy. Był to pierwszy żeński klasztor na ziemiach polskich. Św. Jadwiga obdarowała ich wielką przyjaźnią. Anną i Agnieszką opiekowała się na co dzień córka św. Jadwigi – Gertruda, która po tragicznej śmierci swego narzeczonego wstąpiła w 1209 r. do trzebnickich cysterek; od 1232 r. aż do swej śmierci w 1268 r. była ksienią trzebnickich cysterek. Czczona jest w konwentach cystersów jako błogosławiona. Miała być żoną Ottona Wittelsbacha, który 21 VI 1208 r. zamordował króla niemieckiego Filipa Szwabskiego, a 5 III 1209 r. sam został zamordowany. Klasztor cysterek trzebnickich, założony z inicjatywy św. Jadwigi, prowadził szkołę dla dziewcząt; zajmował się też pielęgnowaniem chorych; opiekował się nadto sierotami i przybywającymi do Trzebnicy pielgrzymami. W Trzebnicy Agnieszka z Pragi otrzymała solidną edukację z zakresu teologii; nauczyła się też umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, haftowania i przygotowywania lekarstw. Jako przyszła małżonka Bolesława, syna księcia Henryka Brodatego, była upatrywana na następczynię św. Jadwigi. Jednakże przedwczesna śmierć Bolesława spowodowała, że jej następczynią została jej starsza siostra księżna Anna. Po śmierci Bolesława nie zatrzymywano Agnieszki w Trzebnicy, lecz oddano ją na dalsze wychowanie do klasztoru norbertanek w Doksanach koło Litomierzyc. Był to w tym czasie najznakomitszy klasztor żeński w Czechach. Ten to klasztor obrali sobie Przemyślidzi jako miejsce wiecznego spoczynku. Po edukacji w Doksanach Agnieszka kształciła się dalej na dworze Babenbergów w Wiedniu. Przyobiecano jej ożenek z synem cesarza Fryderyka II i dlatego udała się na dwór do Bamberga. Jednakże odrzuciła tę propozycję. Następnie o jej rękę zabiegał bezskutecznie sam cesarz Fryderyk II. Również odrzuciła stanowczo i tę kuszącą propozycję. Powróciła wówczas do Pragi i zajęła się działalnością kościelną oraz charytatywną w szerokim znaczeniu tych pojęć. W stolicy Czech założyła szpital, przy którym powstał klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą oraz klasztor sióstr klarysek, do którego wstąpiła w 1234 r. Stał się on ośrodkiem odnowy religijnej. Promieniował nie tylko na Czechy, ale również na całą Europę Środkową. Do historii przeszedł jako czeski Asyż. W klasztorze klarysek Agnieszka posługiwała chorym w szpitalu oraz chorym współsiostrom klaryskom. Leczyła trędowatych i ludzi dotkniętych chorobami zakaźnymi. Do historii Czech przeszła jako „matka ubogich”. Prowadziła korespondencję z papieżami oraz ze św. Klarą. Papież Grzegorz IX (1227-1241) wskazał ją królowej kastylijskiej Beatriks jako wzór do naśladowania. Papieże przez nią wpływali na czeskiego króla Wacława, aby ten pośredniczył w kształtowaniu dobrych stosunków Stolicy Apostolskiej z cesarzem Fryderykiem II. Zachowały się cztery listy św. Klary do Agnieszki Praskiej.
   Cieszyła się ona darem prorokowania, ekstaz, czytania w sumieniach oraz czynienia cudów. Po jej śmierci w dniu 12 III 1282 r. jej kult został osłabiony – w XV wieku przez herezję husytyzmu i reformy józefińskie w XVIII wieku. Życie Agnieszki Praskiej wiernie naśladowała jej siostra księżna Anna, małżonka księcia Henryka II Pobożnego. Za jej wzorem ufundowała ze swym małżonkiem klasztor i kościół franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba we Wrocławiu oraz klasztor klarysek we Wrocławiu. Zarówno świątynia klarysek, jak i kościół franciszkanów stały się nekropoliami Piastów śląskich. Papież bł. Pius IX zatwierdził istniejący kult św. Agnieszki i ogłosił ją w dniu 2 XII 1874 r. błogosławioną, a Jan Paweł II w dniu 12 XI 1989 r. kanonizował ją wraz ze św. bratem Albertem Chmielowskim. Po jej kanonizacji doszło w Czechosłowacji do rewolucyjnego przełomu (aksamitna rewolucja) i do zrzucenia okowów nieludzkiego komunizmu. Zaowocował on wkrótce uzyskaniem przez Czechosłowację pełnej niepodległości.
   Księżna Anna miała trzech braci: Wacława (1228-1253), który został królem Czech, oraz Władysława i Przemysława.
   Księżna Anna – jak już wyżej wspomniano – otrzymała wraz ze swą siostrą Agnieszką staranne wychowanie na dworze wrocławskim oraz w klasztorze trzebnickim. Duży wpływ wychowawczy wywarła na nią małżonka księcia Henryka Brodatego św. Jadwiga Śląska. Tu tkwi jedna z przyczyn, dlaczego po ślubie z synem św. Jadwigi księciem Henrykiem II Pobożnym tak dobrze się rozumiały.
   Chrztu udzielił księciu Henrykowi Pobożnemu (1189-1241) kanonik wrocławski Paweł, w latach 1212-1242 biskup poznański.
   W wieku 12 lat poślubiła księżna Anna syna św. Jadwigi księcia Henryka Pobożnego. Należy tu zaznaczyć, że w tymże wieku zawarła ślub z Henrykiem Brodatym św. Jadwiga (1186 r.) oraz św. Elżbieta węgierska z landgrafem Turyngii Ludwikiem.
   Małżeństwo księżnej Anny i księcia Henryka II Pobożnego pobłogosławił najprawdopodobniej biskup praski Andrzej (1214-1240).
   Marzeniem księżnej Anny była liczna rodzina, dlatego też nie złożyła – tak jak św. Jadwiga i jej małżonek ks. Henryk Brodaty w 1209 r. przed biskupem wrocławskim Wawrzyńcem – ślubu dozgonnej czystości w małżeństwie. Księżna Anna została matką 12 dzieci: Gertrudy, która została księżną mazowiecką; Bolesława, księcia legnickiego, zwanego też Rogatką, Łysym, Srogim oraz Dzikim z powodu awanturniczego trybu życia; Elżbiety, księżnej poznańskiej i gnieźnieńskiej; Henryka III, księcia wrocławskiego (1247-1266), zwanego też Henrykiem Białym; Konrada, księcia głogowskiego; Agnieszki, cysterki w Trzebnicy, która po śmierci swej ciotki ksieni Gertrudy w 1268 r. została ksienią cysterek w Trzebnicy; Władysława, arcybiskupa salzburskiego, który w latach 1268-1270 to stanowisko łączył z funkcją administratora diecezji wrocławskiej.
   Ponadto księżna Anna urodziła jeszcze dwoje dzieci, które zmarły w wieku niemowlęcym i zostały pochowane w Trzebnicy.
   Księżna Anna i książę Henryk II Pobożny rezydowali zasadniczo we Wrocławiu; w latach 1227-1228 opiekowała się we Wrocławiu księciem Henrykiem Brodatym, który został zraniony podczas napadu w Gąsawie.
   Książę Henryk II Pobożny nadał w 1239 r. swej małżonce Annie dochody z sukiennic we Wrocławiu (wynosiły one około 200 grzywien) oraz sumy czynszowe zapisane na dochodach różnych śląskich miejscowości. Umożliwiały one księżnej Annie prowadzenie akcji dobroczynnej. Miała ona w tym kierunku, podobnie jak św. Jadwiga Śląska, szczególne predyspozycje.
   W 1228 r. księżna Anna udała się do Pragi na uroczystość koronacji swego brata Wacława na króla Czech. Ponieważ Czesi nie posiadali w tym czasie metropolii, dlatego też jej brat został ukoronowany przez arcybiskupa mogunckiego Zygfryda. Biskupstwo praskie było w tym czasie sufraganią metropolii mogunckiej. Pierwszym metropolitą praskim został dopiero w 1344 r. świątobliwy Arnošt z Pardubic.
   W 1240 r. bardzo boleśnie przeżyła śmierć swej ukochanej matki Konstancji zmarłej w praskim klasztorze. Czas żałoby po jej śmierci zbiegł się z najazdem hord mongolskich na Ruś, a następnie na Śląsk z Legnicą na czele. Legnica była wówczas jakby polskim Soplicowem. Książęta śląscy: Henryk Brodaty oraz jego syn Henryk Pobożny podjęli po rozbiciu dzielnicowym akcję jednoczenia ziem polskich. I w dużej mierze się im ten cel udał. Gdy książę Henryk II Pobożny przejął władzę po śmierci swego ojca księcia Henryka Brodatego w 1238 r., Mongołowie zagrozili Węgrom
i Polsce.
   Kiedy książę Henryk II Pobożny zamierzał wyruszyć z wojskiem przeciwko Mongołom pod Legnicę, jego matka św. Jadwiga Śląska radziła mu, aby poczekał na pomoc wojskową króla czeskiego Wacława. Książę Henryk II Pobożny tak wówczas odpowiedział swej matce: „Kochana pani matko, nie mogę dłużej zwlekać, albowiem zbyt wielkie są jęki biednego ludu: dlatego muszę walczyć i wystawię swe życie na śmierć za wiarę chrześcijańską” (cyt. za A. Kiełbasa, Święta Jadwiga Śląska, Wrocław 1999, s. 19). Tu tkwi geneza przydomku księcia Henryka II „Pobożny”.
   Przed bitwą księcia Henryka II Pobożnego z hordami mongolskimi jego małżonka księżna Anna udała się wraz ze św. Jadwigą Śląską oraz cysterkami z Trzebnicy do Krosna Odrzańskiego. W Krośnie księżna Anna i św. Jadwiga dowiedziały się o klęsce wojsk chrześcijańskich w dniu 9 IV 1241 r. na Dobrym Polu koło Legnicy.
   Wojsko księcia Henryka II Pobożnego zostało osłabione przez dezercję księcia opolskiego Mieszka z pola walki. Książę Henryk II Pobożny po jego ucieczce wypowiedział słowa „Gorze nam się stało”. Te jego słowa mają według prof. Gerarda Labudy (†2010) pełną legitymację źródłowego istnienia. Zostały odnotowane w „Annales” słynnego polskiego historyka ks. Jana Długosza. Wyprzedzają one chronologicznie polskie zdanie zamieszczone około 1270 r. w Księdze Henrykowskiej: „day ut ia obrusa a ti posivai” (daj, ja będę meł, a ty odpocznij) (Liber fundationis claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow czyli Księga Henrykowska, tł. B. Grodecki, red. J. Pater [i inni], Wrocław 1991, s. XXIV).
   Bitwę pod Legnicą przeżyło 10 dzieci księcia Henryka II Pobożnego
i księżnej Anny.
   Prof. Gerard Labuda w artykule „Legenda i prawda historyczna o bitwie z Tatarami pod Legnicą” („Szkice legnickie” XXII (2001) s. 31) napisał, „iż książę Henryk nie poległ w boju na polu walki, lecz został haniebnie ścięty jako jeniec po bitwie”. Jego śmierć w obronie ideałów chrześcijańskich nosi wszystkie cechy męczeństwa. Zginął w obronie wiary z niewiernymi. Winien – po przeprowadzeniu procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego – być czczony jako święty – męczennik.
   Na przeszkodzie w kanonizacji księcia Henryka II Pobożnego jako męczennika i jego świątobliwej małżonki księżnej Anny stanęły zabiegi o kanonizację św. Jadwigi Śląskiej. Zostały one uwieńczone w dniu 26 III 1247 r. W tym dniu papież Klemens IV dokonał uroczystej kanonizacji św. Jadwigi w Viterbo.
   Sytuacja polityczna Śląska uniemożliwiła podjęcie starań o wyniesienie do chwały ołtarzy tak księcia Henryka II Pobożnego, jak i jego świątobliwej małżonki księżnej Anny. Jej życie i duchowość są wiernym odbiciem duchowości św. Jadwigi Śląskiej.
   Po traktacie namysłowskim zawartym w 1348 r. księstwa śląskie znalazły się poza kordonem granicznym z Macierzą. Wyjątek stanowi księstwo świdnicko-jaworskie. Odpadło ono od Polski dopiero w 1392 r. Ostatnim zaś polskim biskupem we Wrocławiu, przed pontyfikatem kard. Bolesława Kominka, był kandydat do chwały ołtarzy biskup Nanker (†1341), herbu Oksza, urodzony w Kamieniu Śląskim koło Piekar.
   We wspomnianej bulli kanonizacyjnej św. Jadwigi papież Klemens IV nazwał księcia Henryka II Pobożnego „drugim Machabeuszem”. W bulli tej znajdują się również słowa św. Jadwigi Śląskiej po otrzymaniu wiadomości o swym synu Henryku Pobożnym: „Dziękuję Tobie, Panie Boże, że byłeś tak dobry dla mnie i dałeś mi takiego syna, który jak dobre dziecko, za życia mnie zawsze kochał, szanował i nigdy w żaden sposób nie zasmucił” (cyt. za A. Kiełbasa, Święta Jadwiga Śląska, Wrocław 1999, s. 20).
   Erygowana przez Jana Pawła II w dniu 25 II 1992 r. diecezja legnicka (bulla Episcoporum Poloniae coitus) jest sukcesorem dziedzictwa duchowego księcia Henryka Brodatego oraz księcia Henryka II Pobożnego. Mieli oni w Legnicy swą rezydencję, a w niej przez pewien czas słynący łaskami Obraz Matki Boskiej Łaskawej. Księżna Anna ufundowała w Krzeszowie opactwo benedyktynów; osiedlili się tu benedyktyni z czeskich Opatowic. W 1292 r. książę świdnickojaworski Bolesław sprowadził do Krzeszowa cystersów. Z Krzeszowem łączy się kult Obrazu Matki Boskiej Łaskawej. Jest on najstarszym obrazem Matki Boskiej na ziemiach polskich. Pochodzi z około połowy XIII w. Obraz ten ukoronował dnia 2 VI 1997 r. Jan Paweł II w czasie Mszy św. sprawowanej w Legnicy. Nie da się wykluczyć przypuszczenia, iż obraz ten mógł się znajdować przez pewien czas w kaplicy książęcej w Legnicy.
   Po bitwie pod Legnicą ciało księcia Henryka II Pobożnego sprowadzono do Wrocławia i pochowano w kościele franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba (obecnie św. Wincentego). W tejże świątyni księżna Anna wystawiła mu pomnik nagrobny. Żałoba po jego śmierci trwała przez okres jednego roku. Przez okres około jednego roku księżna Anna sprawowała też rządy po jego zgonie w imieniu jego syna księcia Bolesława jako matka regentka.
   Po zgonie księcia Henryka II Pobożnego nie wyszła za mąż. Doradzała w rządach swym synom. Szczególną miłością i poważaniem darzył ją książę wrocławski Henryk Biały (1247-1266). Jego dokonania polityczne stworzyły bazę polityczną i gospodarczą dla działalności księcia Henryka IV Probusa. Po śmierci swego małżonka nie chodziła w stroju książęcym, lecz w skromnym habicie. Nie mieszkała też w zamku książęcym. Obcięła sobie również włosy.
   Najchętniej przebywała w towarzystwie klarysek, które w 1257 r. sprowadziła do Wrocławia z Pragi. Ufundowała im w 1260 r. zarówno klasztor, jak i kościół. Przed zbudowaniem dla nich klasztoru klaryski mieszkały w jej dworze. Otrzymały od niej szaty i przybory liturgiczne oraz wspaniały krucyfiks, który zachował się do współczesnych czasów.
   Fundacji klarysek byli przeciwni książę Bolesław Rogatka oraz franciszkanie. Franciszkanie obawiali się, iż z przybyciem klarysek zostaną pozbawieni pewnych dochodów.
   Klaryskami zostały jej córka oraz dwie wnuczki. Franciszkanom, sprowadzonym również przez nią z Pragi w 1236 r., ufundowała ze swym małżonkiem księciem Henrykiem II kościół św. Jakuba wraz z klasztorem. Po zniszczeniu zabudowań franciszkanów w 1241 r. przyczyniła się do budowy nowych ich pomieszczeń. Na ten cel przeznaczyła 10 000 grzywien.
   W 1243 r. sprowadziła z Pragi Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Otrzymali oni we Wrocławiu kościół św. Macieja.
   W Strzegomiu uposażyła joannitów. Ponadto obdarowała szereg kościołów i klasztorów naczyniami liturgicznymi oraz szatami kościelnymi, nieraz wielkiej wartości artystycznej. Niektóre wykonane przez nią przy pomocy jej dworek szaty znalazły się w Rzymie, Krakowie i Marburgu. Troszczyła się także o habity dla franciszkanów.
   Kościołowi św. Bartłomieja i św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy podarowała wyposażenie ołtarza oraz antepedium wyszywane złotem i srebrem przez św. Elżbietę z Turyngii, patronkę elżbietanek. Ofiarowała tej świątyni także przybory liturgiczne, krzyż ozdobiony drogimi kamieniami oraz koronę na głowę św. Jadwigi. Pewne sumy przeznaczała dla więźniów i na posagi dla biednych dziewcząt. Biedni ludzie otrzymywali codziennie od niej jałmużnę.
   Starała się totalnie naśladować styl życia św. Jadwigi Śląskiej. Za jej wzorem dużo czasu poświęcała biednej ludności oraz kalekom. Prowadziła życie bardzo umartwione. Nosiła włosiennicę. Poddawała się – podobnie jak jej małżonek książę Henryk II Pobożny – praktyce biczowania. Biczowała ją jedna z służących.
   Odwiedzała chorych i więźniów. Na polepszenie ich doli przeznaczała pewne sumy pieniężne. Szpitalom dla trędowatych ofiarowała obuwie, jałmużnę oraz ubrania. Gdy jej zdrowie ulegało przed śmiercią pogorszeniu, opiekowała się biednymi, chorymi oraz więźniami przez wysłanników. Stałym jej zajęciem po śmierci męża było pieczenie chleba, który w niedziele rozdawała na ulicach Wrocławia potrzebującym.
   W Wielki Czwartek myła nogi chorym i obdarowywała ich przy tej okazji jałmużną. Chętnie darowała urazy i krzywdy. Dużą część nocy poświęcała na modlitwę.
   Skreślony w XIII w. jej żywot nazywa ją błogosławioną (beatissima)
i nadmienia, że po przybyciu na ziemię polską (intravit terra Poloniae) była we wszystkim poddana i posłuszna św. Jadwidze Śląskiej (Monumeta Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1888, s. 657).
   W kaplicy klasztoru sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu znajdują się dwa obrazy nieznanego autora z inskrypcjami. Na obrazie z wyobrażeniem księżnej Anny jest inskrypcja z literą „B”, co oznacza „błogosławiona”. Na drugim, z wyobrażeniem księcia Henryka II Pobożnego, jest litera „S”, co oznacza „święty”.
   Księżna Anna doznawała po śmierci – tak jak św. Jadwiga Śląska – stałego kultu. Kultem cieszył się także jej małżonek Henryk II Pobożny. Czczono go jako świętego – męczennika. Wyraz temu dał kard. Stefan Wyszyński Prymas Polski w czasie homilii wygłoszonej we Wrocławiu w dniu Te Deum 20-lecia organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich: „Ówczesnej ziemi śląskiej, jak i całej Polsce – a może i całemu chrześcijaństwu, potrzeba było ducha ofiary. I oto nowe wspaniałe światło: Henryk Pobożny i niedaleka stąd Legnica, gdzie trzeba było umierać za braci. Młody książę, niebaczny na skutki swego porywającego szczytnego idealizmu, nie chcąc młodego, chociaż cennego życia oszczędzać, świadom, że «pożyteczną jest rzeczą, aby raczej jeden człowiek zginął za naród, a nie cały naród» – pada na polach legnickich, zasłaniając swoją piersią ziemię ojczystą. Ustanawia wspaniały wzór, jak książę chrześcijański ma duszę swą dawać za braci, naśladując Chrystusa, aby wszyscy, którzy rządzą i władają, wiedzieli, że rządzić to znaczy służyć i raczej krew własną oddać za innych, aniżeli po cudzą sięgać. Obok świętej Jadwigi Śląskiej, wspaniały wzór Henryka Pobożnego niezwykle mocno wszczepił się w świadomość naszego Narodu. Ja sam, syn ziemi podlaskiej, nie zapomnę, jak w moim rodzinnym domu ojciec, ucząc mnie początków historii, wdrażał w duszę chłopięcą głęboką cześć dla rycerza chrześcijańskiego, który umiał umierać za Ojczyznę. O! Jak bardzo potrzeba nam takich wzorów poświęcenia i pełnego zapomnienia o sobie, byleby tylko usłużyć Ojczyźnie naszej świętej wszystkimi wartościami, których ona potrzebuje!” (S. Wyszyński, Z rozważań nad kulturą ojczystą, Warszawa 1988, s. 73).
   Całe życie księcia Henryka Pobożnego było wielką i ofiarną służbą Kościołowi i ojczyźnie. Po jego bohaterskiej śmierci w 1241 r. nastąpił jego kult. Nie zamarł on nigdy po jego śmierci. Autor powstałej w latach 13821386 Kroniki książąt polskich nazywa go błogosławionym: „Que cum Craciviam et Sandomiriam depopulata fuisset, in Slesiam profeta est, a beato principe Henrico invaditur, sed permittente Deo idem princeps pro suis et cum suis prosternitur, anno Domini 1241 (5. Ydus Apprilis sepultas ad fratrem Minores Vratislavie) (Kronika Książąt Polskich, oprac. Z. Węclewski, w: Monumenta Poloniae Historica, wyd. A. Bielowski, t. III, Lwów 1878, s. 594).
   C. de Brida w napisanej w 1247 r. Historia Tartarorum nazwał księcia Henryka Pobożnego „wówczas najbardziej chrześcijańskim (władcą)” (C. de Brida, Historia Tatarów, przekł. i koment., w: G. Labuda, J. Strzelczyk, Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą w 1241, red. A. Jarosiewicz, wstepem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002, s. 62). W tej sytuacji biskup legnicki – w oparciu o postanowienia Konstytucji Apostolskiej Divinus Perfectionis Magister z 25 I 1983 r. i po porozumieniu się z Kongregacją do Spraw Kanonizcyjnych – może zatwierdzić istniejący jego kult i ogłosić go błogosławionym i świętym męczennikiem, gdyż poniósł on śmierć w obronie wiary. W ten sposób Jan Paweł II ogłosił królową Jadwigę (1374-1399) błogosławioną (10 VI 1987) i świętą (1997). Zarówno beatyfikacja, jak i kanonizacja odbyła się na podstawie zatwierdzenia jej kultu „od niepamiętnych czasów” (A. Strzelczyk, A. Witkowska, Jadwiga (1374-1399), Królowa, błogosławiona, w: Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny, red. A. Witkowska, Poznań 1995, s. 236). Spośród panujących on – obok księcia Kazimierza Odnowiciela (†1058) – spełnia wszystkie wymogi do kanonizacji. Diecezja legnicka jest sukcesorem dziedzictwa duchowego książąt śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego, którzy w Legnicy mieli swą rezydencję.
   Godna chwały ołtarzy – ze względu na pośmiertny kult, sięgający swymi początkami XIII w. – jest również małżonka księcia Henryka Pobożnego księżna Anna (W. Bochnak, Księżna Anna Śląska 1204-1265. W służbie ludu śląskiego i Kościoła, Wrocław 2007, s. 262-263).
   Według wytycznych konstytucji apostolskiej Divinus Perfectionis Magister Jana Pawła II z dnia 25 I 1983 r. Kongregacja do spraw Kanonizacyjnych może przedłożyć papieżowi – po przeprowadzonych badaniach co do trwałości kultu przed 1634 r. (dekret papieża Urbana VIII) – wniosek o kanonizację księcia Henryka II Pobożnego (†1241) jako świętego – męczennika oraz o kanonizację księżnej Anny (†1265) jako jego świętej małżonki.
   Ich kanonizacje w Europie zagrożonej sekularyzacją życia, kryzysem rodziny, mordami nienarodzonych dzieci oraz uśmiercaniem ludzi nieużytecznych na drodze eutanazji, stają się potrzebą chwili.
   Kanonizacje te leżą też na linii autentycznej integracji ziem zachodnich i północnych Polski z Macierzą.

[image]

BIBLIOGRAFIA

ŹRÓDŁA

DŁUGOSZ J., Roczniki, czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, księga VII-VIII, red. Z. Kozłowska-Budkowa [i inni], tł. J. Mrukówna, Warszawa 1974.
Kronika książąt polskich, oprac. Z. Węclewski, w: Monumenta Poloniae Historica, edidit A. Bielowski, t. III wydany nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie, oprac. przez Lwowskie Grono Członków Komisji Historycznej tejże Akademii, Lwów 1879, s. 428-578.
Liber mortuorum monasterii s. Vincentii ordinis praemonstratensis, edidit W. Kętrzyński, Warszawa 1961, s. 667-718.
Statuta synodalia dioecesana Ecclesiae Wratislaviensis, edidit H. de Montbach, Vratislaviae 1855.
Vita Annae ducissae Silesiae, wydał A. Semkowicz, w: Monumenta Poloniae Historica, edidit A. Bielowski, oprac. przez członków Lwowskiej Komisji Historycznej, Lwów 1884, s. 656-661.

OPRACOWANIA

BOCHNAK W., Księżna Anna i piastowska fundacja w Krzeszowie, Legnica 2002.
BOCHNAK W., Księżna Anna Śląska 1204-1265. W służbie ludu śląskiego i Kościoła, Wrocław 2007.
BOCHNAK W., Życie i duchowość księżnej Anny Śląskiej (1204-1265), „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 75-86.
BORAS Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974.

BRIDA DE C., Historia Tatarów, przekł. i koment., w: G. Labuda, J. Strzelczyk, Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą w 1241, red. A. Jarosiewicz, wstepem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002, s. 62
DOLA K., Henryk Brodaty, w: Encyklopedia katolicka, red. S. Wielgus [i inni], Lublin 1993, k. 690-691.
DOLA K., Kanonizacja św. Jadwigi na tle rozwoju kultu świętych w Europie XIII w., „Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne” 16/1984, s. 83-94.
DOLA K., Dzieje Kościoła na Śląsku, cz. I: Średniowiecze, Opole 1996.
DŁUGOBORSKI W., GIEROWSKI J., MALECZYŃSKI K., Dzieje Wrocławia do r. 1807, Warszawa 1958.
DZIURLA H., KOŘAN I., WRABEC J., Krzeszów – europejska perła baroku, red. A. Jarosiewicz, B. Skoczylas-Stadnik, fot. F. Grzywacz, Legnica 2006.
GÓRNICKI M. R., Krzeszów, w: Encyklopedia katolicka, t. IX, red. B. Migut [i inni], Lublin 2002, k. 1447-1449.
JASIŃSKI K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007.
JURECZKO A., Henryk III Biały książę wrocławski (1247-1266), Kraków 2007.
KNOBLICH A., Herzogin Anna von Schlesien 1204-1265, Breslau 1865.
KOŘAN I., Łaskami słynąca Madonna Krzeszowska. Maria Gratia Domus – Domus Gratiae Mariae, w: Krzeszów – europejska perła baroku, red. A. Jarosiewicz, B. Skoczylas-Stadnik, fot. F. Grzywacz, Legnica 2008.
KIEŁBASA A., Nowa święta – Agnieszka z Pragi, „Nowe Życie” 1989 nr 24, s. 4-5.
KIEŁBASA A., Święta Jadwiga patronką dnia wyboru Jana Pawła II, Wydanie trzecie uzupełnione, Trzebnica 2003.
KIEŁBASA A., Książę Henryk Brodaty. W 800-lecie rozpoczęcia rządów, Wrocław 2001.
KIEŁBASA A., Święta Jadwiga pokój czyniąca (wstęp J. Swastek), mps.
LABUDA G., „Gorze nam się stało”. Legenda i prawda historyczna o bitwie z Tatarami pod Legnicą w roku 1241, „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 11-32.
LABUDA G., STRZELCZYK J., Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą (1241), red. A. Jarosiewicz, wstępem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002.
MANDZIUK J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Średniowiecze, t. I, cz. 1 (do 1302), Warszawa 2003.
MARSCHALL W., Geschichte des Bistums Breslau, Stuttgart 1980.
PATER J., Początki biskupów wrocławskich, Wrocław 2000.
POLC J., Světice Anežka Přemyslovna, Roma 1988.
PRZYWECKA-SAMECKA M., Z dziejów wrocławskich Klarysek i Urszulanek, Wrocław 1996.
SŁOTWIŃSKI T., DAMIAN M., Święci franciszkańscy na każdy dzień, Wrocław 2003.
SADOWSKI T., Poczet książąt Wrocławia, Wrocław 1999.
STRZELCZYK A., WITKOWSKA A., Jadwiga (1374-1399), Królowa, błogosławiona, w: Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny, red. A. Witkowska, Poznań 1995, s. 236
SWASTEK J., Historia Franciszkanów we Wrocławiu i na Śląsku do 1985 roku, w: Observare Evangelium. Wrocławska Księga Jubileuszu 800-lecia Zakonu Braci Mniejszych, red. F. M. Rosiński, Wrocław 2009, s. 409-422.
SWASTEK J., Rodzina świętej Jadwigi, w: Księga Jadwiżańska. Międzynarodowe Sympozjum Naukowe „Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska”, red. K. Bobowski, M. Kaczmarek, A. Kiełbasa, J. Swastek (przewodniczący), redaktorzy naukowi: M. Kaczmarek, M. L. Wójcik, Wrocław 1995, s. 44-59.
SWASTEK J., Rządcy Archidiecezji Wrocławskiej w latach 1945-1995, Wrocław 1998.
SWASTEK J., Życie i duchowość księcia Henryka II Pobożnego, „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 75-86.
SWASTEK J., Biskup Nanker i jego kult pośmiertny (1278-1341), w: Scriptura, diploma, sigillum. Prace ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Bobowskiemu, red. naukowy: J. Zdrenka, J. Karczewska, Zielona Góra 2009, s. 75-86.
SWASTEK J., Działalność duszpasterska i duchowość pierwszego Metropolity Praskiego arcybiskupa Arnošta z Pardubic (1297-1364), „Świdnickie Studia Teologiczne” 2:2005, nr 2, s. 59-80.
SWASTEK J., Święty Kanty (1390-1473) patron nauki, nauczycieli akademickich i studiującej młodzieży, mps.
URBAN W., Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Wrocław 1962.
URBAN W., Katedra wrocławska, Wrocław 1951.
WYSZYŃSKI S., Z rozważań nad kulturą ojczystą, Warszawa 1998.
ZIENTARA B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975.
ŻYLIŃSKA J., Piastówny i żony Piastów, Warszawa 1975.

	Duszpasterstwo Ludzi Pracy '90 w Legnicy
Aktualności \| Historia \| Spotkania \| Prelegenci \| Publikacje \| Kontakt
	KSIĘŻNA ANNA I JEJ MAŁŻONEK KSIĄŻĘ HENRYK II POBOŻNY JAKO KANDYDACI DO CHWAŁY OŁTARZY KS. WŁADYSŁAW BOCHNAK Tekst wykładu wygłoszonego w Duszpasterstwie Ludzi Pracy ’90 w Legnicy 13 stycznia 2011 r. Święci są w Kościele świadkami wiary. Kościół zawsze potrzebuje świadków wiary. Nauczyciele wiary wtedy przepowiadają skutecznie Słowo Boże, gdy są świadkami wiary. Święci są orędownikami naszych codziennych spraw przed Bogiem, który jest dawcą wszystkich łask. Brak pamięci o świętych osłabia pamięć o Chrystusie i o założonym przez Niego Kościele. Ich kult wzmacnia jedność wszystkich wierzących w Chrystusa i dlatego ma ogromny wpływ na zjednoczenie wszystkich chrześcijan. Kult świętych z Matką Bożą na czele nie tylko nie zasłania Chrystusa, ale zmierza do pogłębienia jedności z Nim, który jest „koroną wszystkich świętych” (Konstytucja II Soboru Watykańskiego (1962-1965) Lumen Pentium, nr 51-52). Osłabienie kultu świętych z Matką Zbawiciela na czele przyczyniło się w jesieni średniowiecza do rozwoju protestantyzmu w Europie zachodniej i północnej. Po II Soborze Watykańskim przeszła przez kraje katolickie fala heretyckiego kataryzmu. Doszło w niej do osłabienia kultu Matki Bożej i świętych. Usuwano z kościołów posągi oraz obrazy Matki Bożej i świętych. Jeśli niektóre ocalały, to tylko dlatego, iż należały do klasy liczących się zabytków. Nie chcieli ich usuwać nawet niewierzący konserwatorzy zabytków. Ta walka z kultem świętych z Matką Bożą na czele miała wpływ na znaczące zmniejszenie się frekwencji wiernych w czasie Mszy św., na spadek powołań do stanu kapłańskiego oraz zakonnego i na eksplozję rewolucji kulturalnej młodzieży w 1968 r. Od tego roku postępuje stopniowa dechrystianizacja Europy oraz próby osłabiania katolicyzmu w Europie. Odpowiedzią na te trendy w Europie była troska Sługi Bożego Jana Pawła II o beatyfikację i kanonizację świętych. Za jego pontyfikatu (1978-2005) doszło do 482 kanonizacji oraz do 1343 beatyfikacji. Błogosławieni i święci skomentowali Ewangelię własnym życiem. Bez nich Biblia staje się księgą zamkniętą opatrzoną komentarzami intelektualistów. W niniejszym artykule przedstawię życie i duchowość księżnej Anny (1204-1265) i jej małżonka księcia Henryka II Pobożnego (1196-1241) jako kandydatów do chwały ołtarzy. Księżna Anna była córką króla czeskiego Przemysława Ottokara I i jego żony Konstancji, siostry króla węgierskiego Andrzeja II. Papież Innocenty III (1198-1216) uznał jej ojca za pierwszego króla Czech. Przyszła ona na świat na dworze praskim, który słynął wówczas z pobożności. Jej najstarsza siostra Jadwiga była zakonnicą w klasztorze św. Jerzego na Hradczanach w Pradze. Drugą jej siostrą była Bogusława; jej chrzest odbył się w Głogowie w 1208 r. Trzecią była Małgorzata, która wyszła za mąż za króla duńskiego Waldemara. Ponadto miała ona jeszcze dwie młodsze siostry: Błażenę i Agnieszkę zwaną powszechnie św. Agnieszką z Pragi (1205-1282). W wieku zaledwie trzech lat jej ojciec król Przemysław Ottokar I zaręczył ją z najstarszym synem księcia Henryka Brodatego i św. Jadwigi Śląskiego – Bolesławem. Z tego powodu została wysłana wraz ze swą siostrą Anną na wychowanie do Wrocławia, a następnie do nowo założonego w 1203 r. klasztoru cysterek w Trzebnicy. Był to pierwszy żeński klasztor na ziemiach polskich. Św. Jadwiga obdarowała ich wielką przyjaźnią. Anną i Agnieszką opiekowała się na co dzień córka św. Jadwigi – Gertruda, która po tragicznej śmierci swego narzeczonego wstąpiła w 1209 r. do trzebnickich cysterek; od 1232 r. aż do swej śmierci w 1268 r. była ksienią trzebnickich cysterek. Czczona jest w konwentach cystersów jako błogosławiona. Miała być żoną Ottona Wittelsbacha, który 21 VI 1208 r. zamordował króla niemieckiego Filipa Szwabskiego, a 5 III 1209 r. sam został zamordowany. Klasztor cysterek trzebnickich, założony z inicjatywy św. Jadwigi, prowadził szkołę dla dziewcząt; zajmował się też pielęgnowaniem chorych; opiekował się nadto sierotami i przybywającymi do Trzebnicy pielgrzymami. W Trzebnicy Agnieszka z Pragi otrzymała solidną edukację z zakresu teologii; nauczyła się też umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, haftowania i przygotowywania lekarstw. Jako przyszła małżonka Bolesława, syna księcia Henryka Brodatego, była upatrywana na następczynię św. Jadwigi. Jednakże przedwczesna śmierć Bolesława spowodowała, że jej następczynią została jej starsza siostra księżna Anna. Po śmierci Bolesława nie zatrzymywano Agnieszki w Trzebnicy, lecz oddano ją na dalsze wychowanie do klasztoru norbertanek w Doksanach koło Litomierzyc. Był to w tym czasie najznakomitszy klasztor żeński w Czechach. Ten to klasztor obrali sobie Przemyślidzi jako miejsce wiecznego spoczynku. Po edukacji w Doksanach Agnieszka kształciła się dalej na dworze Babenbergów w Wiedniu. Przyobiecano jej ożenek z synem cesarza Fryderyka II i dlatego udała się na dwór do Bamberga. Jednakże odrzuciła tę propozycję. Następnie o jej rękę zabiegał bezskutecznie sam cesarz Fryderyk II. Również odrzuciła stanowczo i tę kuszącą propozycję. Powróciła wówczas do Pragi i zajęła się działalnością kościelną oraz charytatywną w szerokim znaczeniu tych pojęć. W stolicy Czech założyła szpital, przy którym powstał klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą oraz klasztor sióstr klarysek, do którego wstąpiła w 1234 r. Stał się on ośrodkiem odnowy religijnej. Promieniował nie tylko na Czechy, ale również na całą Europę Środkową. Do historii przeszedł jako czeski Asyż. W klasztorze klarysek Agnieszka posługiwała chorym w szpitalu oraz chorym współsiostrom klaryskom. Leczyła trędowatych i ludzi dotkniętych chorobami zakaźnymi. Do historii Czech przeszła jako „matka ubogich”. Prowadziła korespondencję z papieżami oraz ze św. Klarą. Papież Grzegorz IX (1227-1241) wskazał ją królowej kastylijskiej Beatriks jako wzór do naśladowania. Papieże przez nią wpływali na czeskiego króla Wacława, aby ten pośredniczył w kształtowaniu dobrych stosunków Stolicy Apostolskiej z cesarzem Fryderykiem II. Zachowały się cztery listy św. Klary do Agnieszki Praskiej. Cieszyła się ona darem prorokowania, ekstaz, czytania w sumieniach oraz czynienia cudów. Po jej śmierci w dniu 12 III 1282 r. jej kult został osłabiony – w XV wieku przez herezję husytyzmu i reformy józefińskie w XVIII wieku. Życie Agnieszki Praskiej wiernie naśladowała jej siostra księżna Anna, małżonka księcia Henryka II Pobożnego. Za jej wzorem ufundowała ze swym małżonkiem klasztor i kościół franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba we Wrocławiu oraz klasztor klarysek we Wrocławiu. Zarówno świątynia klarysek, jak i kościół franciszkanów stały się nekropoliami Piastów śląskich. Papież bł. Pius IX zatwierdził istniejący kult św. Agnieszki i ogłosił ją w dniu 2 XII 1874 r. błogosławioną, a Jan Paweł II w dniu 12 XI 1989 r. kanonizował ją wraz ze św. bratem Albertem Chmielowskim. Po jej kanonizacji doszło w Czechosłowacji do rewolucyjnego przełomu (aksamitna rewolucja) i do zrzucenia okowów nieludzkiego komunizmu. Zaowocował on wkrótce uzyskaniem przez Czechosłowację pełnej niepodległości. Księżna Anna miała trzech braci: Wacława (1228-1253), który został królem Czech, oraz Władysława i Przemysława. Księżna Anna – jak już wyżej wspomniano – otrzymała wraz ze swą siostrą Agnieszką staranne wychowanie na dworze wrocławskim oraz w klasztorze trzebnickim. Duży wpływ wychowawczy wywarła na nią małżonka księcia Henryka Brodatego św. Jadwiga Śląska. Tu tkwi jedna z przyczyn, dlaczego po ślubie z synem św. Jadwigi księciem Henrykiem II Pobożnym tak dobrze się rozumiały. Chrztu udzielił księciu Henrykowi Pobożnemu (1189-1241) kanonik wrocławski Paweł, w latach 1212-1242 biskup poznański. W wieku 12 lat poślubiła księżna Anna syna św. Jadwigi księcia Henryka Pobożnego. Należy tu zaznaczyć, że w tymże wieku zawarła ślub z Henrykiem Brodatym św. Jadwiga (1186 r.) oraz św. Elżbieta węgierska z landgrafem Turyngii Ludwikiem. Małżeństwo księżnej Anny i księcia Henryka II Pobożnego pobłogosławił najprawdopodobniej biskup praski Andrzej (1214-1240). Marzeniem księżnej Anny była liczna rodzina, dlatego też nie złożyła – tak jak św. Jadwiga i jej małżonek ks. Henryk Brodaty w 1209 r. przed biskupem wrocławskim Wawrzyńcem – ślubu dozgonnej czystości w małżeństwie. Księżna Anna została matką 12 dzieci: Gertrudy, która została księżną mazowiecką; Bolesława, księcia legnickiego, zwanego też Rogatką, Łysym, Srogim oraz Dzikim z powodu awanturniczego trybu życia; Elżbiety, księżnej poznańskiej i gnieźnieńskiej; Henryka III, księcia wrocławskiego (1247-1266), zwanego też Henrykiem Białym; Konrada, księcia głogowskiego; Agnieszki, cysterki w Trzebnicy, która po śmierci swej ciotki ksieni Gertrudy w 1268 r. została ksienią cysterek w Trzebnicy; Władysława, arcybiskupa salzburskiego, który w latach 1268-1270 to stanowisko łączył z funkcją administratora diecezji wrocławskiej. Ponadto księżna Anna urodziła jeszcze dwoje dzieci, które zmarły w wieku niemowlęcym i zostały pochowane w Trzebnicy. Księżna Anna i książę Henryk II Pobożny rezydowali zasadniczo we Wrocławiu; w latach 1227-1228 opiekowała się we Wrocławiu księciem Henrykiem Brodatym, który został zraniony podczas napadu w Gąsawie. Książę Henryk II Pobożny nadał w 1239 r. swej małżonce Annie dochody z sukiennic we Wrocławiu (wynosiły one około 200 grzywien) oraz sumy czynszowe zapisane na dochodach różnych śląskich miejscowości. Umożliwiały one księżnej Annie prowadzenie akcji dobroczynnej. Miała ona w tym kierunku, podobnie jak św. Jadwiga Śląska, szczególne predyspozycje. W 1228 r. księżna Anna udała się do Pragi na uroczystość koronacji swego brata Wacława na króla Czech. Ponieważ Czesi nie posiadali w tym czasie metropolii, dlatego też jej brat został ukoronowany przez arcybiskupa mogunckiego Zygfryda. Biskupstwo praskie było w tym czasie sufraganią metropolii mogunckiej. Pierwszym metropolitą praskim został dopiero w 1344 r. świątobliwy Arnošt z Pardubic. W 1240 r. bardzo boleśnie przeżyła śmierć swej ukochanej matki Konstancji zmarłej w praskim klasztorze. Czas żałoby po jej śmierci zbiegł się z najazdem hord mongolskich na Ruś, a następnie na Śląsk z Legnicą na czele. Legnica była wówczas jakby polskim Soplicowem. Książęta śląscy: Henryk Brodaty oraz jego syn Henryk Pobożny podjęli po rozbiciu dzielnicowym akcję jednoczenia ziem polskich. I w dużej mierze się im ten cel udał. Gdy książę Henryk II Pobożny przejął władzę po śmierci swego ojca księcia Henryka Brodatego w 1238 r., Mongołowie zagrozili Węgrom i Polsce. Kiedy książę Henryk II Pobożny zamierzał wyruszyć z wojskiem przeciwko Mongołom pod Legnicę, jego matka św. Jadwiga Śląska radziła mu, aby poczekał na pomoc wojskową króla czeskiego Wacława. Książę Henryk II Pobożny tak wówczas odpowiedział swej matce: „Kochana pani matko, nie mogę dłużej zwlekać, albowiem zbyt wielkie są jęki biednego ludu: dlatego muszę walczyć i wystawię swe życie na śmierć za wiarę chrześcijańską” (cyt. za A. Kiełbasa, Święta Jadwiga Śląska, Wrocław 1999, s. 19). Tu tkwi geneza przydomku księcia Henryka II „Pobożny”. Przed bitwą księcia Henryka II Pobożnego z hordami mongolskimi jego małżonka księżna Anna udała się wraz ze św. Jadwigą Śląską oraz cysterkami z Trzebnicy do Krosna Odrzańskiego. W Krośnie księżna Anna i św. Jadwiga dowiedziały się o klęsce wojsk chrześcijańskich w dniu 9 IV 1241 r. na Dobrym Polu koło Legnicy. Wojsko księcia Henryka II Pobożnego zostało osłabione przez dezercję księcia opolskiego Mieszka z pola walki. Książę Henryk II Pobożny po jego ucieczce wypowiedział słowa „Gorze nam się stało”. Te jego słowa mają według prof. Gerarda Labudy (†2010) pełną legitymację źródłowego istnienia. Zostały odnotowane w „Annales” słynnego polskiego historyka ks. Jana Długosza. Wyprzedzają one chronologicznie polskie zdanie zamieszczone około 1270 r. w Księdze Henrykowskiej: „day ut ia obrusa a ti posivai” (daj, ja będę meł, a ty odpocznij) (Liber fundationis claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow czyli Księga Henrykowska, tł. B. Grodecki, red. J. Pater [i inni], Wrocław 1991, s. XXIV). Bitwę pod Legnicą przeżyło 10 dzieci księcia Henryka II Pobożnego i księżnej Anny. Prof. Gerard Labuda w artykule „Legenda i prawda historyczna o bitwie z Tatarami pod Legnicą” („Szkice legnickie” XXII (2001) s. 31) napisał, „iż książę Henryk nie poległ w boju na polu walki, lecz został haniebnie ścięty jako jeniec po bitwie”. Jego śmierć w obronie ideałów chrześcijańskich nosi wszystkie cechy męczeństwa. Zginął w obronie wiary z niewiernymi. Winien – po przeprowadzeniu procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego – być czczony jako święty – męczennik. Na przeszkodzie w kanonizacji księcia Henryka II Pobożnego jako męczennika i jego świątobliwej małżonki księżnej Anny stanęły zabiegi o kanonizację św. Jadwigi Śląskiej. Zostały one uwieńczone w dniu 26 III 1247 r. W tym dniu papież Klemens IV dokonał uroczystej kanonizacji św. Jadwigi w Viterbo. Sytuacja polityczna Śląska uniemożliwiła podjęcie starań o wyniesienie do chwały ołtarzy tak księcia Henryka II Pobożnego, jak i jego świątobliwej małżonki księżnej Anny. Jej życie i duchowość są wiernym odbiciem duchowości św. Jadwigi Śląskiej. Po traktacie namysłowskim zawartym w 1348 r. księstwa śląskie znalazły się poza kordonem granicznym z Macierzą. Wyjątek stanowi księstwo świdnicko-jaworskie. Odpadło ono od Polski dopiero w 1392 r. Ostatnim zaś polskim biskupem we Wrocławiu, przed pontyfikatem kard. Bolesława Kominka, był kandydat do chwały ołtarzy biskup Nanker (†1341), herbu Oksza, urodzony w Kamieniu Śląskim koło Piekar. We wspomnianej bulli kanonizacyjnej św. Jadwigi papież Klemens IV nazwał księcia Henryka II Pobożnego „drugim Machabeuszem”. W bulli tej znajdują się również słowa św. Jadwigi Śląskiej po otrzymaniu wiadomości o swym synu Henryku Pobożnym: „Dziękuję Tobie, Panie Boże, że byłeś tak dobry dla mnie i dałeś mi takiego syna, który jak dobre dziecko, za życia mnie zawsze kochał, szanował i nigdy w żaden sposób nie zasmucił” (cyt. za A. Kiełbasa, Święta Jadwiga Śląska, Wrocław 1999, s. 20). Erygowana przez Jana Pawła II w dniu 25 II 1992 r. diecezja legnicka (bulla Episcoporum Poloniae coitus) jest sukcesorem dziedzictwa duchowego księcia Henryka Brodatego oraz księcia Henryka II Pobożnego. Mieli oni w Legnicy swą rezydencję, a w niej przez pewien czas słynący łaskami Obraz Matki Boskiej Łaskawej. Księżna Anna ufundowała w Krzeszowie opactwo benedyktynów; osiedlili się tu benedyktyni z czeskich Opatowic. W 1292 r. książę świdnickojaworski Bolesław sprowadził do Krzeszowa cystersów. Z Krzeszowem łączy się kult Obrazu Matki Boskiej Łaskawej. Jest on najstarszym obrazem Matki Boskiej na ziemiach polskich. Pochodzi z około połowy XIII w. Obraz ten ukoronował dnia 2 VI 1997 r. Jan Paweł II w czasie Mszy św. sprawowanej w Legnicy. Nie da się wykluczyć przypuszczenia, iż obraz ten mógł się znajdować przez pewien czas w kaplicy książęcej w Legnicy. Po bitwie pod Legnicą ciało księcia Henryka II Pobożnego sprowadzono do Wrocławia i pochowano w kościele franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba (obecnie św. Wincentego). W tejże świątyni księżna Anna wystawiła mu pomnik nagrobny. Żałoba po jego śmierci trwała przez okres jednego roku. Przez okres około jednego roku księżna Anna sprawowała też rządy po jego zgonie w imieniu jego syna księcia Bolesława jako matka regentka. Po zgonie księcia Henryka II Pobożnego nie wyszła za mąż. Doradzała w rządach swym synom. Szczególną miłością i poważaniem darzył ją książę wrocławski Henryk Biały (1247-1266). Jego dokonania polityczne stworzyły bazę polityczną i gospodarczą dla działalności księcia Henryka IV Probusa. Po śmierci swego małżonka nie chodziła w stroju książęcym, lecz w skromnym habicie. Nie mieszkała też w zamku książęcym. Obcięła sobie również włosy. Najchętniej przebywała w towarzystwie klarysek, które w 1257 r. sprowadziła do Wrocławia z Pragi. Ufundowała im w 1260 r. zarówno klasztor, jak i kościół. Przed zbudowaniem dla nich klasztoru klaryski mieszkały w jej dworze. Otrzymały od niej szaty i przybory liturgiczne oraz wspaniały krucyfiks, który zachował się do współczesnych czasów. Fundacji klarysek byli przeciwni książę Bolesław Rogatka oraz franciszkanie. Franciszkanie obawiali się, iż z przybyciem klarysek zostaną pozbawieni pewnych dochodów. Klaryskami zostały jej córka oraz dwie wnuczki. Franciszkanom, sprowadzonym również przez nią z Pragi w 1236 r., ufundowała ze swym małżonkiem księciem Henrykiem II kościół św. Jakuba wraz z klasztorem. Po zniszczeniu zabudowań franciszkanów w 1241 r. przyczyniła się do budowy nowych ich pomieszczeń. Na ten cel przeznaczyła 10 000 grzywien. W 1243 r. sprowadziła z Pragi Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. Otrzymali oni we Wrocławiu kościół św. Macieja. W Strzegomiu uposażyła joannitów. Ponadto obdarowała szereg kościołów i klasztorów naczyniami liturgicznymi oraz szatami kościelnymi, nieraz wielkiej wartości artystycznej. Niektóre wykonane przez nią przy pomocy jej dworek szaty znalazły się w Rzymie, Krakowie i Marburgu. Troszczyła się także o habity dla franciszkanów. Kościołowi św. Bartłomieja i św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy podarowała wyposażenie ołtarza oraz antepedium wyszywane złotem i srebrem przez św. Elżbietę z Turyngii, patronkę elżbietanek. Ofiarowała tej świątyni także przybory liturgiczne, krzyż ozdobiony drogimi kamieniami oraz koronę na głowę św. Jadwigi. Pewne sumy przeznaczała dla więźniów i na posagi dla biednych dziewcząt. Biedni ludzie otrzymywali codziennie od niej jałmużnę. Starała się totalnie naśladować styl życia św. Jadwigi Śląskiej. Za jej wzorem dużo czasu poświęcała biednej ludności oraz kalekom. Prowadziła życie bardzo umartwione. Nosiła włosiennicę. Poddawała się – podobnie jak jej małżonek książę Henryk II Pobożny – praktyce biczowania. Biczowała ją jedna z służących. Odwiedzała chorych i więźniów. Na polepszenie ich doli przeznaczała pewne sumy pieniężne. Szpitalom dla trędowatych ofiarowała obuwie, jałmużnę oraz ubrania. Gdy jej zdrowie ulegało przed śmiercią pogorszeniu, opiekowała się biednymi, chorymi oraz więźniami przez wysłanników. Stałym jej zajęciem po śmierci męża było pieczenie chleba, który w niedziele rozdawała na ulicach Wrocławia potrzebującym. W Wielki Czwartek myła nogi chorym i obdarowywała ich przy tej okazji jałmużną. Chętnie darowała urazy i krzywdy. Dużą część nocy poświęcała na modlitwę. Skreślony w XIII w. jej żywot nazywa ją błogosławioną (beatissima) i nadmienia, że po przybyciu na ziemię polską (intravit terra Poloniae) była we wszystkim poddana i posłuszna św. Jadwidze Śląskiej (Monumeta Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1888, s. 657). W kaplicy klasztoru sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej we Wrocławiu znajdują się dwa obrazy nieznanego autora z inskrypcjami. Na obrazie z wyobrażeniem księżnej Anny jest inskrypcja z literą „B”, co oznacza „błogosławiona”. Na drugim, z wyobrażeniem księcia Henryka II Pobożnego, jest litera „S”, co oznacza „święty”. Księżna Anna doznawała po śmierci – tak jak św. Jadwiga Śląska – stałego kultu. Kultem cieszył się także jej małżonek Henryk II Pobożny. Czczono go jako świętego – męczennika. Wyraz temu dał kard. Stefan Wyszyński Prymas Polski w czasie homilii wygłoszonej we Wrocławiu w dniu Te Deum 20-lecia organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich: „Ówczesnej ziemi śląskiej, jak i całej Polsce – a może i całemu chrześcijaństwu, potrzeba było ducha ofiary. I oto nowe wspaniałe światło: Henryk Pobożny i niedaleka stąd Legnica, gdzie trzeba było umierać za braci. Młody książę, niebaczny na skutki swego porywającego szczytnego idealizmu, nie chcąc młodego, chociaż cennego życia oszczędzać, świadom, że «pożyteczną jest rzeczą, aby raczej jeden człowiek zginął za naród, a nie cały naród» – pada na polach legnickich, zasłaniając swoją piersią ziemię ojczystą. Ustanawia wspaniały wzór, jak książę chrześcijański ma duszę swą dawać za braci, naśladując Chrystusa, aby wszyscy, którzy rządzą i władają, wiedzieli, że rządzić to znaczy służyć i raczej krew własną oddać za innych, aniżeli po cudzą sięgać. Obok świętej Jadwigi Śląskiej, wspaniały wzór Henryka Pobożnego niezwykle mocno wszczepił się w świadomość naszego Narodu. Ja sam, syn ziemi podlaskiej, nie zapomnę, jak w moim rodzinnym domu ojciec, ucząc mnie początków historii, wdrażał w duszę chłopięcą głęboką cześć dla rycerza chrześcijańskiego, który umiał umierać za Ojczyznę. O! Jak bardzo potrzeba nam takich wzorów poświęcenia i pełnego zapomnienia o sobie, byleby tylko usłużyć Ojczyźnie naszej świętej wszystkimi wartościami, których ona potrzebuje!” (S. Wyszyński, Z rozważań nad kulturą ojczystą, Warszawa 1988, s. 73). Całe życie księcia Henryka Pobożnego było wielką i ofiarną służbą Kościołowi i ojczyźnie. Po jego bohaterskiej śmierci w 1241 r. nastąpił jego kult. Nie zamarł on nigdy po jego śmierci. Autor powstałej w latach 13821386 Kroniki książąt polskich nazywa go błogosławionym: „Que cum Craciviam et Sandomiriam depopulata fuisset, in Slesiam profeta est, a beato principe Henrico invaditur, sed permittente Deo idem princeps pro suis et cum suis prosternitur, anno Domini 1241 (5. Ydus Apprilis sepultas ad fratrem Minores Vratislavie) (Kronika Książąt Polskich, oprac. Z. Węclewski, w: Monumenta Poloniae Historica, wyd. A. Bielowski, t. III, Lwów 1878, s. 594). C. de Brida w napisanej w 1247 r. Historia Tartarorum nazwał księcia Henryka Pobożnego „wówczas najbardziej chrześcijańskim (władcą)” (C. de Brida, Historia Tatarów, przekł. i koment., w: G. Labuda, J. Strzelczyk, Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą w 1241, red. A. Jarosiewicz, wstepem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002, s. 62). W tej sytuacji biskup legnicki – w oparciu o postanowienia Konstytucji Apostolskiej Divinus Perfectionis Magister z 25 I 1983 r. i po porozumieniu się z Kongregacją do Spraw Kanonizcyjnych – może zatwierdzić istniejący jego kult i ogłosić go błogosławionym i świętym męczennikiem, gdyż poniósł on śmierć w obronie wiary. W ten sposób Jan Paweł II ogłosił królową Jadwigę (1374-1399) błogosławioną (10 VI 1987) i świętą (1997). Zarówno beatyfikacja, jak i kanonizacja odbyła się na podstawie zatwierdzenia jej kultu „od niepamiętnych czasów” (A. Strzelczyk, A. Witkowska, Jadwiga (1374-1399), Królowa, błogosławiona, w: Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny, red. A. Witkowska, Poznań 1995, s. 236). Spośród panujących on – obok księcia Kazimierza Odnowiciela (†1058) – spełnia wszystkie wymogi do kanonizacji. Diecezja legnicka jest sukcesorem dziedzictwa duchowego książąt śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego, którzy w Legnicy mieli swą rezydencję. Godna chwały ołtarzy – ze względu na pośmiertny kult, sięgający swymi początkami XIII w. – jest również małżonka księcia Henryka Pobożnego księżna Anna (W. Bochnak, Księżna Anna Śląska 1204-1265. W służbie ludu śląskiego i Kościoła, Wrocław 2007, s. 262-263). Według wytycznych konstytucji apostolskiej Divinus Perfectionis Magister Jana Pawła II z dnia 25 I 1983 r. Kongregacja do spraw Kanonizacyjnych może przedłożyć papieżowi – po przeprowadzonych badaniach co do trwałości kultu przed 1634 r. (dekret papieża Urbana VIII) – wniosek o kanonizację księcia Henryka II Pobożnego (†1241) jako świętego – męczennika oraz o kanonizację księżnej Anny (†1265) jako jego świętej małżonki. Ich kanonizacje w Europie zagrożonej sekularyzacją życia, kryzysem rodziny, mordami nienarodzonych dzieci oraz uśmiercaniem ludzi nieużytecznych na drodze eutanazji, stają się potrzebą chwili. Kanonizacje te leżą też na linii autentycznej integracji ziem zachodnich i północnych Polski z Macierzą. BIBLIOGRAFIA ŹRÓDŁA DŁUGOSZ J., Roczniki, czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, księga VII-VIII, red. Z. Kozłowska-Budkowa [i inni], tł. J. Mrukówna, Warszawa 1974. Kronika książąt polskich, oprac. Z. Węclewski, w: Monumenta Poloniae Historica, edidit A. Bielowski, t. III wydany nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie, oprac. przez Lwowskie Grono Członków Komisji Historycznej tejże Akademii, Lwów 1879, s. 428-578. Liber mortuorum monasterii s. Vincentii ordinis praemonstratensis, edidit W. Kętrzyński, Warszawa 1961, s. 667-718. Statuta synodalia dioecesana Ecclesiae Wratislaviensis, edidit H. de Montbach, Vratislaviae 1855. Vita Annae ducissae Silesiae, wydał A. Semkowicz, w: Monumenta Poloniae Historica, edidit A. Bielowski, oprac. przez członków Lwowskiej Komisji Historycznej, Lwów 1884, s. 656-661. OPRACOWANIA BOCHNAK W., Księżna Anna i piastowska fundacja w Krzeszowie, Legnica 2002. BOCHNAK W., Księżna Anna Śląska 1204-1265. W służbie ludu śląskiego i Kościoła, Wrocław 2007. BOCHNAK W., Życie i duchowość księżnej Anny Śląskiej (1204-1265), „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 75-86. BORAS Z., Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974. BRIDA DE C., Historia Tatarów, przekł. i koment., w: G. Labuda, J. Strzelczyk, Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą w 1241, red. A. Jarosiewicz, wstepem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002, s. 62 DOLA K., Henryk Brodaty, w: Encyklopedia katolicka, red. S. Wielgus [i inni], Lublin 1993, k. 690-691. DOLA K., Kanonizacja św. Jadwigi na tle rozwoju kultu świętych w Europie XIII w., „Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne” 16/1984, s. 83-94. DOLA K., Dzieje Kościoła na Śląsku, cz. I: Średniowiecze, Opole 1996. DŁUGOBORSKI W., GIEROWSKI J., MALECZYŃSKI K., Dzieje Wrocławia do r. 1807, Warszawa 1958. DZIURLA H., KOŘAN I., WRABEC J., Krzeszów – europejska perła baroku, red. A. Jarosiewicz, B. Skoczylas-Stadnik, fot. F. Grzywacz, Legnica 2006. GÓRNICKI M. R., Krzeszów, w: Encyklopedia katolicka, t. IX, red. B. Migut [i inni], Lublin 2002, k. 1447-1449. JASIŃSKI K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007. JURECZKO A., Henryk III Biały książę wrocławski (1247-1266), Kraków 2007. KNOBLICH A., Herzogin Anna von Schlesien 1204-1265, Breslau 1865. KOŘAN I., Łaskami słynąca Madonna Krzeszowska. Maria Gratia Domus – Domus Gratiae Mariae, w: Krzeszów – europejska perła baroku, red. A. Jarosiewicz, B. Skoczylas-Stadnik, fot. F. Grzywacz, Legnica 2008. KIEŁBASA A., Nowa święta – Agnieszka z Pragi, „Nowe Życie” 1989 nr 24, s. 4-5. KIEŁBASA A., Święta Jadwiga patronką dnia wyboru Jana Pawła II, Wydanie trzecie uzupełnione, Trzebnica 2003. KIEŁBASA A., Książę Henryk Brodaty. W 800-lecie rozpoczęcia rządów, Wrocław 2001. KIEŁBASA A., Święta Jadwiga pokój czyniąca (wstęp J. Swastek), mps. LABUDA G., „Gorze nam się stało”. Legenda i prawda historyczna o bitwie z Tatarami pod Legnicą w roku 1241, „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 11-32. LABUDA G., STRZELCZYK J., Prawda o bitwie z Mongołami pod Legnicą (1241), red. A. Jarosiewicz, wstępem opatrzył J. Swastek, Legnica 2002. MANDZIUK J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Średniowiecze, t. I, cz. 1 (do 1302), Warszawa 2003. MARSCHALL W., Geschichte des Bistums Breslau, Stuttgart 1980. PATER J., Początki biskupów wrocławskich, Wrocław 2000. POLC J., Světice Anežka Přemyslovna, Roma 1988. PRZYWECKA-SAMECKA M., Z dziejów wrocławskich Klarysek i Urszulanek, Wrocław 1996. SŁOTWIŃSKI T., DAMIAN M., Święci franciszkańscy na każdy dzień, Wrocław 2003. SADOWSKI T., Poczet książąt Wrocławia, Wrocław 1999. STRZELCZYK A., WITKOWSKA A., Jadwiga (1374-1399), Królowa, błogosławiona, w: Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny, red. A. Witkowska, Poznań 1995, s. 236 SWASTEK J., Historia Franciszkanów we Wrocławiu i na Śląsku do 1985 roku, w: Observare Evangelium. Wrocławska Księga Jubileuszu 800-lecia Zakonu Braci Mniejszych, red. F. M. Rosiński, Wrocław 2009, s. 409-422. SWASTEK J., Rodzina świętej Jadwigi, w: Księga Jadwiżańska. Międzynarodowe Sympozjum Naukowe „Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska”, red. K. Bobowski, M. Kaczmarek, A. Kiełbasa, J. Swastek (przewodniczący), redaktorzy naukowi: M. Kaczmarek, M. L. Wójcik, Wrocław 1995, s. 44-59. SWASTEK J., Rządcy Archidiecezji Wrocławskiej w latach 1945-1995, Wrocław 1998. SWASTEK J., Życie i duchowość księcia Henryka II Pobożnego, „Szkice Legnickie” 22/2001, s. 75-86. SWASTEK J., Biskup Nanker i jego kult pośmiertny (1278-1341), w: Scriptura, diploma, sigillum. Prace ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Bobowskiemu, red. naukowy: J. Zdrenka, J. Karczewska, Zielona Góra 2009, s. 75-86. SWASTEK J., Działalność duszpasterska i duchowość pierwszego Metropolity Praskiego arcybiskupa Arnošta z Pardubic (1297-1364), „Świdnickie Studia Teologiczne” 2:2005, nr 2, s. 59-80. SWASTEK J., Święty Kanty (1390-1473) patron nauki, nauczycieli akademickich i studiującej młodzieży, mps. URBAN W., Zarys dziejów diecezji wrocławskiej, Wrocław 1962. URBAN W., Katedra wrocławska, Wrocław 1951. WYSZYŃSKI S., Z rozważań nad kulturą ojczystą, Warszawa 1998. ZIENTARA B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975. ŻYLIŃSKA J., Piastówny i żony Piastów, Warszawa 1975.
(c) 2006-2024 https://www.dlp90.pl