Pamięć o Henryku Pobożnymi księżnej Annie
1. MAŁO ZNANE ŚWIADECTWA O HENRYKU POBOŻNYM
Córka św. Jadwigi Śląskiej Gertruda (ksieni cysterskiego opactwa w Trzebnicy) bezpośrednio po śmierci matki wystarała się od kapituły cystersów w Clairvaux o zgodę na uroczyste obchodzenie rocznic śmierci swoich rodziców (jako fundatorów Trzebnicy) w dniach 19 marca (Henryk Brodaty) i 14 października (św. Jadwiga) oraz swego brata Henryka II Pobożnego (9 kwietnia).
Doktor Weronika Pawłowicz (Biblioteka Śląska w Katowicach) dużą część swojego artykułu pt. Świętowanie w życiu rodziny: świadkowie wiary. Edycje żywotów świętych przełomu XIX i XX wieku (W: Świętowanie niedzieli w wymiarze społeczno-etycznym. Red. A. Wuwer. Katowice 2013) poświęca Żywotom świętych ks. Piotra Skargi (1536–1612), których pierwsze wydanie ukazało się w Wilnie w 1579 r., a do końca XIX w. odnotowano ich 22. Z artykułu wynika, że jeden z egzemplarzy Żywotów Świętych (wydany po polsku w Wiedniu w latach 1859–1860) trafił do rąk ks. Aleksandra Skowrońskiego (1863–1934; posła, poety, proboszcza z Mikołowa), który na marginesach kart tego egzemplarza poczynił ołówkiem wiele notatek. W. Pawłowicz pisze:
Wpisywał też odnośniki, gdzie szukać dalszych informacji. Na przykład przy żywocie błogosławionego Jana Prandoty, gdy wymienieni są inni święci żyjący w tych czasach, ponumerował nazwiska według chronologii i wpisał strony, na których są ich żywoty. Na marginesie dopisał: „Godząc, o ile można, względy na czasy, na stan i na genealogię tych osób poleca się może studiować ich żywoty w takim porządku: 1) Grzymisława 2) Salomea 3) Bolesław Wstydliwy 4) Kinga czyli Kunegunda 5) Jolanta 6) Jadwiga 7) Henryk Pobożny 8) Gertruda 9) Czesław 10) Jacek 11) Bronisława 12) Wit 13) Agnieszka 14) Męczennicy Zawichojscy”.
Po nawiązaniu kontaktu z dr Pawłowicz i uzyskaniu od niej szczegółowych informacji (w tym zrobionych przez nią zdjęć starych ksiąg) okazało się wprawdzie, że w Żywotach Świętych ks. Skargi nie ma odrębnego żywota Henryka Pobożnego, ale jest on w nich wymieniany (szczególnie w żywotach św. Jadwigi Śląskiej i biskupa krakowskiego Jana Prandoty, żyjącego w latach 1200–1266) jako osoba świątobliwa, która zginęła w obronie chrześcijaństwa. Ten wybitny kaznodzieja i wielki obrońca wiary tak pisał o księciu:
Bo Henryk syn jej wstępując na państwo po ojcu, zastawiając się pogaństwu i Tatarom, mężnie dla obrony wszystkiego Chrześcijaństwa i Ojczyzny swej krew rozlał.
(Żywoty Świętych. Kraków 1605)
Ważne jest także, że ks. Skowroński zaleca studiowanie żywota księcia. Takie działania, podobnie jak działania innych osób zajmujących się żywotami świętych, prowadziły, jak zauważa dr Pawłowicz:
do jednego celu – rozpowszechniania wśród ludzi wiedzy o Świętych, o świadkach wiary. Przykład ich życia i dokonań miał być dla wszystkich wiernych zachętą do wytrwałej pracy nad sobą i służby innym ludziom.
Także przykład życia i dokonań Henryka Pobożnego.
Ksiądz dr Mariusz Majewski, prowadząc badania nad historią jednego z kościołów Jeleniej Góry, odkrył w 2011 r. zapis w piśmie „Jeleniogórskie ciekawostki” (z 1720 r.), z którego wynika, że Henryk Pobożny: „W roku 1266 został uznany świętym” (więcej na ten temat w wykładzie ks. Majewskiego).
Pewne małżeństwo z Legnicy przekazało (w 2011 r.) świadectwo swojego przywiązania i kultu w ich rodzinie do książęcej pary. Podali w nim przykład potwierdzający tę okoliczność. Otóż w kościele pw. Wszystkich Świętych w Warszawie znajdował się obraz zatytułowany Św. Jadwiga błogosławiąca Henryka Pobożnego przed bitwą pod Legnicą, namalowany w 1891 r. przez polskiego malarza religijnego Józefa Buchbindera (1838–1909). Na obrazie tym przedstawiona była także księżna Anna oraz modlące się mniszki i giermek księcia. Obraz ten podczas II wojny światowej (w 1944 r.) został zniszczony. Małżeństwo zleciło jego odtworzenie – na podstawie zachowanej ryciny – legnickiemu malarzowi Robertowi Mosiołkowi, który uczynił to w 1996 r. Jest to nie tylko piękny przejaw pamięci o św. Jadwidze i książęcej parze, który miał miejsce w Warszawie, ale także pamięci o nich i kultu ze strony tych małżonków i ich rodziny. Kończą oni swoje świadectwo tak: „Uważamy, że Henryk Pobożny i jego małżonka Anna są świętymi, brak ich tylko na ołtarzach”.
Ciekawa jest mało znana historia związana z próbą ponownego nadania (w 1960 r.) imienia Henryka Pobożnego I Liceum Ogólnokształcącemu w Legnicy. Mimo że był już wtedy gotowy sztandar szkoły z wyhaftowanym imieniem jej patrona, ówczesne władze komuni-styczne Legnicy nie zgodziły się na nadanie szkole tego imienia. Dlatego sztandar przekazano szkole z zasłoniętym (naszytymi łowickimi wstążkami) napisem „im. Henryka Pobożnego”. Podobno nowy sztandar, wręczony temu liceum w 1968 r. z okazji nadania mu imienia Tadeusza Kościuszki, został naszyty na ten z 1960 r. O tej historii opowiedziała Halina Tamioła (dyrektorka liceum) w kwietniu 2013 r. podczas pobytu w liceum z wykładem (m.in. o bitwie pod Legnicą) Tomasza Łysiaka, autora jednego z wykładów zamieszczonych w niniejszej publikacji. Warto też zauważyć, że książę był patronem tej szkoły w latach 1945–1951, a także przed wojną (Szkoła Realna im. Księcia Henryka). Absolwenci liceum z lat powojennych są bardzo przywiązani do jego dawnej nazwy i dumni z patrona, jako „mocno osadzonego w historii Polski i Legnicy” (W: My, pierwsza dekada 1945–1955. Legnica 2006).
Walki wojów polskich w obronie Legnicy zostały po 1990 r. upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic „LEGNICA 9 IV 1241” (pl.wikipedia.org).
Na drzwiach wejściowych do katedry polowej w Warszawie (poświęconych 2 października 1994 r. przez prymasa Polski kard. Józefa Glempa) przedstawiono osiem bitew, które stoczył polski żołnierz: od bitwy pod Grunwaldem poczynając, poprzez Legnicę, obronę Jasnej Góry, w czasie odsieczy wiedeńskiej, Cudu nad Wisłą, insurekcji kościuszkowskiej, dni powstania warszawskiego, po Monte Cassino. Łacińska sentencja „Milito pro Christo” (Walczę dla Chrystusa) jest komentarzem do przedstawionych bitew (www.katedrapolowa.pl).
W 2007 r. z okazji 750-lecia lokacji miasta Krakowa w mieście tym przy pl. Wszystkich Świętych oddano do użytku Pawilon Wyspiańskiego, w którego ścianę frontową wkomponowano zrealizowane przez Stanisława Wyspiańskiego (pierwotnie planowane do katedry wawelskiej) witraże przedstawiające św. Stanisława Biskupa, księcia Henryka Pobożnego i króla Kazimierza Wielkiego (pl.wikipedia.org).
2. INICJATYWY
Ksiądz Bogusław Drożdż ułożył Modlitwę o potrzebne łaski za przyczyną Henryka Pobożnego i jego małżonki Anny, która jest odmawiana podczas każdego spotkania Duszpasterstwa Ludzi Pracy ’90, poczynając od 15 grudnia 2011 r.
Oto tekst modlitwy (przewidzianej do prywatnego odmawiania):
Wszechmogący Boże, usilnie proszę, abyś do chwały ołtarzy wyniósł Henryka Pobożnego i jego małżonkę Annę. Dzięki Twej wszechpotężnej łasce książę Henryk stanął w obronie chrześcijaństwa, przeciwstawiając się hordom tatarskim ze Wschodu, a oddając swe życie za wiarę, poprzez męczeńską śmierć, dał przykład miłości do Jedynego Zbawiciela Jezusa Chrystusa i Jego Kościoła.
Boże, Ty zechciałeś, aby święty węzeł małżeński połączył dwa serca: Henryka i Anny. Udzielając im swoich darów, uczyniłeś ich życie rodzinne wzorowym i pełnym cnót chrześcijańskich, a po śmierci Henryka, Twoja służebnica Anna, Bożym natchnieniem prowadzona, heroicznością wypracowanych cnót przyozdobiła Twój Kościół gorliwą pobożnością, ofiarnymi fundacjami i miłością do najbardziej potrzebujących.
Boże, nasz Ojcze, spraw, abym radując się z beatyfikacji czcigodnych małżonków Henryka i Anny, jak również z otrzymanej łaski (wymienić prośbę), o którą za ich przyczyną pokornie proszę, mógł żarliwiej niż dotychczas Twój Majestat wychwalać. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.
Gimnazjum i Szkoła Podstawowa wchodzące w skład Zespołu Szkół w Legnickim Polu otrzymały imię księżnej Anny i Henryka Pobożnego oraz nowy sztandar z imieniem patronów, który 2 września 2013 r. poświęcił biskup legnicki Stefan Cichy. Na szkolnej stronie napisano, że są oni „godni ołtarzy”, a także: „Spośród wielu kandydatur wybrano właśnie ich, z uwagi na szlachetność, dobroć, męstwo i odpowiedzialność” (uchwała Rady Gminy Legnickie Pole z 29 listopada 2011 r.; zslegnickiepole.szkolnastrona.pl).
Młodzież z Gimnazjum nr 5 w Legnicy im. Księcia Jerzego Wilhelma (zespół w składzie: Paulina Kurowska, Gabriela Laskowska, Roksana Żukowska, Jacek Godlewski, Jakub Jastrzębski, Krystian Kościelny, Karol Kurtasz, Mateusz Orłowski, pod kierunkiem nauczyciela Piotra Rozmiarka) opracowała gimnazjalny projekt edukacyjny pt. Przyczyny nadania Henrykowi II przydomku „Pobożny”. Praca została przedstawiona biskupowi legnickiemu 14 lutego 2013 r. („Gość Niedzielny” 2013 nr 7).
Młodzież z I Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Legnicy namalowała obraz (tryptyk) przedstawiający bitwę pod Legnicą z 1241 r. („Panorama Legnicka” 2013 nr 14).
Janusz Myrna z Oławy namalował (na początku 2012 r.) obraz przedstawiający bitwę pod Legnicą z 1241 r.; jest to pierwsza część całości – tryptyku. Obraz znajduje się w Bibliotece im. bł. Jana Pawła II Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Legnickiej (patrz: www.legnica.fm – dostęp: 9 kwietnia 2013 r.).
Warto w tym miejscu dodać, że:
– w rektoracie Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Legnicy znajduje się (od 2009 r.) panorama bitwy pod Legnicą namalowana – na zamówienie szkoły – przez Mariusza Mikołajka z Wrocławia. Artysta prezentując panoramę, powiedział:
Chciałem, by niosła przesłanie zwycięstwa, więc zamiast miecza włożyłem krzyż z napisem, który znalazłem na starych krucyfiksach: „Krzyż święty niech będzie mym światłem, a nie smok ziejący ogniem” („Panorama Legnicka” 2009 nr 27).
– w gabinecie prezydenta Legnicy wisi obraz przedstawiający bitwę pod Legnicą. Został on znaleziony przypadkowo (w 1978 r.) na strychu Urzędu Miasta w Legnicy, między krokwiami („Panorama Legnicka” 2010 nr 26);
– książę Henryk Pobożny w Legnicy od dawna był otaczany wielkim kultem, o czym świadczą różne wzmianki w literaturze. Już w XIV w. na zamku, w miejskim ratuszu i w kościele pw. św. św. Piotra i Pawła znajdowały się malowidła ścienne przedstawiające bitwę z Tatarami (www.portal.legnica.eu).
Młodzież z Gimnazjum nr 5 w Legnicy im. Księcia Jerzego Wilhelma przygotowała (pod kierownictwem Piotra Rozmiarka i jego żony Jadwigi Rozmiarek, autorki scenariusza) przedstawienie pt. Sceny z życia codziennego księcia Henryka Pobożnego. Zostało ono wystawione 17 czerwca 2013 r. w bazylice krzeszowskiej i było transmitowane przez TV TRWAM („Gość Niedzielny” 2013 nr 26).
Legnicka młodzież (od 16 do 26 lat) w ramach programu Młodzież w działaniu przygotowała musical pt. 1241. Bitwa pod Legnicą (reżyseria: Joanna Brylowska, muzyka: Andrzej Łucki, libretto: Adrian Sielicki), który został wystawiony w Teatrze Dramatycznym w Legnicy 29 i 30 sierpnia 2013 r. oraz w kościele pw. św. Jadwigi w Legnickim Polu 2 września 2013 r. („Gazeta Wrocławska” 2013 nr 202; „Konkrety” 2013 nr 36).
3. NOWY HERB DIECEZJI LEGNICKIEJ
Niedawno z inicjatywy biskupów legnickich: Stefana Cichego (ordynariusza) i Marka Mendyka (biskupa pomocniczego) powstał nowy herb diecezji legnickiej, według koncepcji i projektu Wacława W. Szetelnickiego. Wolą obu biskupów było, aby w pracach studyjnych nad koncepcją herbu uwzględnić przede wszystkim patronów diecezji legnickiej, osobę Henryka II Pobożnego (zwłaszcza w aspekcie wypowiedzi bł. Jana Pawła II podczas wizyty w Legnicy 2 czerwca 1997 r.) oraz związki z arcybiskupstwem wrocławskim i ziemią dolnośląską (W. W. Szetelnicki. Herb diecezji legnickiej. W: In perdifficili peregrinatione – pośród trudów pielgrzymowania. Legnica 2013). Autor herbu, uwzględniając wolę biskupów, umieścił w pierwszym polu złotym herbu wizerunek orła czarnego z przepaską sierpową i krzyżem. Taki wizerunek orła upowszechnił Henryk II. W opisie herbu jego autor dostrzegł w symbolicznej wymowie wizerunku orła także heroiczną postawę Henryka Pobożnego, o którym pisze:
oddał życie w obronie wiary i swojego chrześcijańskiego ludu w walce z pogańskimi synami tartaru – mongolskimi najeźdźcami ze wschodu na legnickich polach […]. To przede wszystkim z nim kojarzone jest godło heraldyczne, które na przestrzeni wieków […] staje się swoistym herbem kojarzącym się z Dolnym Śląskiem.
Biskup Legnicki zatwierdził nowy herb dekretem z 29 czerwca 2013 r.
4. WYBRANE PUBLIKACJE
Prasa
Grzelińska A., Legnica chce mieć świętych. „Gazeta Wrocławska” 2010 nr 75.
Grzelińska A., Będzie nowa bitwa. Tym razem o świętego. „Gazeta Wrocławska” 2010 nr 84.
Rams J., Pierwszy święty legnicki? „Gość Niedzielny” 2010 nr 14.
Szołtysek M., Tragedia 9 kwietnia. „Dziennik Zachodni” 2010 nr 83.
Woźniak T., Legnicki spór o Pobożnego. Pobożny opiekunem Legnicy? „Gazeta Wrocławska” 2010 nr 117.
Maksymowicz A., Księżna Śląska i Polski. „Słowo Wrocławian” 2010 nr 12.
Poręba-Zadrożna M., Henryk Pobożny i księżna Anna: zostaną wyniesieni na ołtarze? „Niedziela” 2010 nr 29.
Węgłowski A., Kryminalne zagadki Legnicy. Co naprawdę stało się z ciałem Henryka Pobożnego? „Focus Historia” 2011 nr 4.
Łukaszów M., Bitwa w obronie Europy (wywiad z ks. Włodzimierzem Gucwą – kustoszem sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Legnickim Polu). „Niedziela” 2011 nr 17.
Grzelińska A., Poszukają dowodu świętości książęcej pary. „Gazeta Wrocławska” 2011 nr 118.
Orda M., Potwierdzą przydomek? „Gość Niedzielny” 2011 nr 21.
Gucwa W., Legnickie Pole 1241 w obronie Europy. „Miejsca Święte” 2011 nr 6.
Rodak B., Fakty i mity. „Konkrety” 2011 nr 48.
Grzelińska A., Książę Henryk Pobożny już ogłoszony świętym? „Gazeta Wrocławska” 2011 nr 280.
Łukaszów M., Ku beatyfikacji władców Śląska. „Niedziela” 2011 nr 50.
Chmielowski G., Henryk Pobożny także bronił kopalni złota. „Panorama Legnicka” 2011 nr 51.
Maksymowicz A., Droga do świętości. „Nasz Głos” 2012 nr 1.
Łysiak T., Henryk Pobożny – książę niezłomny. „Nowe Państwo” 2012 nr 8.
Arquilla J., Tarcza Zachodu. „Foreign Policy” 17.12.2012 r. (za: gazeta. pl).
Borówka T., Władcy polscy a Śląsk: Henryk Pobożny – książę tragiczny. „Dziennik Zachodni” 2013 nr 46.
Grzelińska A., Czy będą legniccy święci? „Panorama Legnicka” 2013 nr 10.
Grzelińska A., Biskup legnicki Stefan Cichy dał zielone światło Henrykowi. „Gazeta Wrocławska” 2013 nr 85.
Grzelińska A., Święty Henryk? „Panorama Legnicka” 2013 nr 15.
Starzak G., Henryk II Pobożny patronem Polski?[i] „Dziennik Polski” 2013 nr 89.
Wesołowski W., [i]Henryk II Pobożny – męczennikiem za wiarę i błogosławionym? „Niedziela” 2013 nr 16.
Srokowski S., Legnica chce mieć swojego świętego. „Warszawska Gazeta” 2013 nr 22.
Krzyżak T., Chrześcijański Achilles. „Uważam Rze” 2013 nr 24.
Rams J., Muszę wyczytać księcia z dat. Powstanie dzieło muzyczne o Henryku II Pobożnym (wywiad z Romanem Kołakowskim). „Gość Niedzielny” 2013 nr 29.
Dębska H., Bohaterowie spod Legnicy. „Idziemy” 2013 nr 30.
Radio i telewizja
TV DAMI Legnica – Czy Legnica będzie miała swojego świętego? 14 marca 2013 r.
RadioVaticana – Czy będzie proces beatyfikacyjny księcia Henryka Pobożnego? 19 kwietnia 2013 r.
Radio Plus Legnica – Pobożny błogosławionym? Biskup podjął decyzję. 9 kwietnia 2013 r.
Polskie Radio – Henryk II Pobożny będzie wkrótce świętym? 9 czerwca 2013 r.
TV TRWAM – Przedstawienie pt. Sceny z życia codziennego księcia Henryka Pobożnego. 17 czerwca 2013 r.
Radio Maryja – Niezwykli małżonkowie: książę Henryk Pobożny i księżna Anna Śląska (Rozmowy niedokończone). 17 czerwca 2013 r.
Portale internetowe
Ludzie Pracy proszą o świętych [dostęp: 1 kwietnia 2010 r.]. Dostępny w internecie: fakty.lca.pl.
Legnica: chcą wyniesienia księcia na ołtarze [dostęp: 29 marca 2010 r.]. Dostępny w internecie: polskatimes.pl.
Wniosek o wyniesienie na ołtarze książąt śląskich [dostęp: 22 kwietnia 2010 r.]. Dostępny w internecie: franciszkanie.com.
Henryk Pobożny będzie świętym? [dostęp: 31 marca 2010 r.]. Dostępny w internecie: legniczka.com.
Henryk Pobożny oddał życie, broniąc Europy pod Legnicą [dostęp: 30 marca 2010 r.]. Dostępny w internecie: naszesudety.pl.
Legnica chce mieć swojego świętego[i] [dostęp: 23 maja 2011 r.]. Dostępny w internecie: fakty.lca.pl.
[i]O legnickiej bitwie opowieść [dostęp: 24 czerwca 2011 r.]. Dostępny w internecie: legnica.eu.
Henryk II Pobożny błogosławiony [dostęp: 9 kwietnia 2013 r.]. Dostępny w internecie: legnica.gosc.pl.
Henryk II Pobożny – błogosławionym męczennikiem za wiarę? [dostęp: 9 kwietnia 2013 r.]. Dostępny w internecie: opoka.info.
Czy HP będzie beatyfikowany? [dostęp: 10 kwietnia 2013 r.]. Dostępny w internecie: salon24.pl.
Diecezja Legnicka rozpoczęła starania o beatyfikację Henryka II Pobożnego [dostęp: 9 czerwca 2013 r.]. Dostępny w internecie: wpolityce.pl.
Starania o beatyfikację Henryka II Pobożnego [dostęp: 9 czerwca 2013 r.]. Dostępny w internecie: interia.pl.
Świętość Henryka Pobożnego na tle jego czasów [dostęp: 17 czerwca 2013 r.]. Dostępny w internecie: ak.legnica.pl.
Na stronie internetowej DLP ’90: dlp90.pl znajduje się wiele informacji na ten temat.
■ Stanisław Andrzej Potycz – rozdz. II z książki „Śladami Henryka Pobożnego i księżnej Anny”
