Turystyczne aspekty szlaku bitwy 1241 roku i jej tragicznego bohatera
Szlak bitwy 1241 roku – kulturowy szlak tematyczny
Szlak bitwy 1241 roku o długości 12,5 km, oznaczony kodem DS 6051c, w założeniu nawiązuje do średniowiecznego wydarzenia znanego w historii powszechnej jako Bitwa pod Legnicą, w której Mongołowie odnieśli zwycięstwo nad rycerstwem książąt polskich, a ich wódz książę Henryk II Pobożny zginął.
Miejsce tragicznej śmierci księcia – Legnickie Pole znalazło swój wyraz architektoniczny w przestrzeni jako wybitne obiekty kulturowe z okresu gotyku (d. kościółek – obecnie Muzeum Bitwy), a zwłaszcza z okresu baroku (filia opactwa benedyktynów z Broumova – kościół św. Jadwigi i zabudowania klasztorne). Także Legnica, znajdująca się z drugiej strony miejsca bitwy, zachowała znaczące obiekty nawiązujące do tych wydarzeń historycznych, takie jak: Zamek Piastowski z reliktami kaplicy, kościół Mariacki z witrażami tematycznymi, Mauzoleum Piastów czy współczesne pomniki bł. Jana Pawła II i 1000-lecia Chrześcijaństwa.
Natomiast przestrzeń między tymi miejscowościami jest pozbawiona jakichkolwiek elementów związanych z tym tematem. Dlatego idea wyznakowania szlaku łączącego miejscowości Legnica i Legnickie Pole zmierzała do zapewnienia turystom bezpiecznego i refleksyjnego przejścia śladami wydarzeń sprzed 700 lat, stanowiąc zawsze priorytet działania legnickiego PTTK. Szlak miał od początku odgrywać istotną rolę integrującą Polaków po 1945 r., zaś obecnie mieszkańców Europy – jako wspólny element edukacji historycznej naszego kontynentu. Wyznakowanie szlaku miało na celu zachęcać do wędrówki przez najbliższą okolicę, a jej mieszkańców do prezentacji własnych osiągnięć. Według Poli Kuleczki mieszkańcy mogą być dumni z tego dziedziczenia po przodkach i powinni popularyzować zdobycze przeszłości inwestując w przyszłość. Jednak dynamiczne zmiany i przekształcenia przestrzeni, kojarzonej jako miejsce średniowiecznej bitwy, po całkowitym zerwaniu przez nasiedlonych po II wojnie światowej mieszkańców z wielowiekową tradycją (np. zanik „Święta uszu”) wpłynęły na opóźnienie zainteresowań „ukrytymi” walorami kulturowymi i krajobrazowymi.
Dopiero na początku lat 60-tych XX wieku zainteresowanie tematem zainicjowało legnickie Towarzystwo Przyjaciół Nauk na czele z Tadeuszem Gumińskim. W Legnickim Polu powstała stacja turystyczna, a PTTK wyznakowało szlak turystyczny z Legnicy do Legnickiego Pola przez Gniewomierz. Dla popularyzacji walorów Legnickiego Pola w 1961 r. zapewniono wszystkim szkołom legnickim wahadłowy przejazd autobusami komunikacji miejskiej. Następna próba „uturystycznienia” szlaku zaczęła się na początku lat 70-tych ub. wieku. Wówczas zmieniono przebieg i kolor (na czerwony) szlaku, prowadząc go przez Koskowice. Jednak ze względu na trudności z utrzymaniem jego drożności przebieg skorygowano skracając jego przebieg: przez Bartoszów i obok Psar do Legnickiego Pola. Rozbudowa Legnicy w kierunku wschodnim i elektryfikacja linii kolejowej wpływały na niestabilność tego znakowania.
Charakterystyka i przebieg szlaku
Atrakcyjność szlaku tematycznego należy rozpatrywać jako jego potencjalny walor. W przyszłości może i powinien być on wykorzystany w sposób następujący:
1. Ze względu na rodzaj aktywności jest to szlak pieszy, a może być też rowerowy; może być wskazany dla osób niepełnosprawnych i chodzących w stylu „nordic walking”. Warunkiem jest udrożnienie i zhumanizowanie gminnej drogi polnej, obecnie zniszczonej i zaniedbanej, bez żadnej infrastruktury. Obecne wykorzystanie szlaku odbywa się tylko przez rajdy piesze (szkolne, PTTK) i imprezy rowerowe organizowane przez Ośrodek Sportu i Rekreacji. Indywidualni turyści stanowią małą grupę. Zasadnicza trudność to brak powrotu z Legnickiego Pola do Legnicy komunikacją ogólnie dostępną. Próby zmian zaczęły się pojawiać dzięki inicjatywie władz samorządowych i kościelnych Legnickiego Pola. Próby z nasadzeniami wzdłuż drogi – z końca lat 90-tych, z inicjatywy ówczesnych władz Gminy i prof. Mieczysława Zdanowicza – zakończyły się tylko częściowo powodzeniem.
2. Fakt, że bitwa z 1241 r. stanowi wydarzenie historyczne o randze ogólnoeuropejskiej jest oczywiście najważniejszy. O atrakcyjności szlaku decyduje jednak przede wszystkim Legnickie Pole z całym kompleksem obiektów o najwyższej randze artystycznej. Podobnie jest z Legnicą. Planowana ścieżka krajobrazowo-historyczno-edukacyjna z tablicami informacyjnymi na trasie – z odtworzeniem klimatu i przebiegu wydarzeń zakończonych śmiercią Henryka Pobożnego – jest działaniem (wg Wacława Korty) o zasadniczym znaczeniu.
3. Kult religijny związany ze śmiercią Henryka Pobożnego i św. Jadwigą Śląską spowodował, że Legnickie Pole jest już miejscem docelowym pielgrzymek z Legnicy. Skierowanie przejść pieszych tych pielgrzymek na trasę szlaku przyczyniłoby się do ożywienia dotychczas nieoznaczonej podlegnickiej przestrzeni i wzbogaciło krajobraz o elementy tego kultu. Pozytywnym nowym elementem kulturowym na tym szlaku, korelującym z ideą szlaku, jest kościół św. Wojciecha w Legnicy.
4. Szlak bitwy 1241 jest powiązany z innymi znakowanymi trasami, m.in. ze Szlakiem Tatarów, Szlakiem dookoła Legnicy i z Drogą św. Jakuba. Najważniejsze jest to, że został on włączony do systemu transeuropejskich szlaków Europejskiego Związku Wędrownictwa EWV jako „I-22”. Prowadzi on z Legnicy nad słoweński Adriatyk przez Sudety Środkowe i Wschodnie, Morawski Kras (okolice Blanska) i austriacki Bergland do Słowenii. Ten szlak jest jeszcze w trakcie realizacji, lecz już wkrótce może promować nasze miasto, zwłaszcza, że przebiega w pobliżu Blanska – zaprzyjaźnionego z Legnicą.
Propozycje zagospodarowania turystycznego szlaku
1. W planowaniu przestrzennym zachować należy ogólnospołeczny walor obszaru, pod kątem jego przekształceń w kierunku turystyczno-usługowym.
2. Należy odtworzyć drożność drogi polnej, o wzbogaconych walorach widokowych, jako ciąg pieszo-rowerowy dla turystów i spacerowiczów, przy jednoczesnym wykorzystaniu przez miejscowych rolników.
3. Można wykorzystać walory widokowe krawędzi Wzgórz Strzegomskich na prezentację planu bitwy oraz jako miejsce – również kultowe – śmierci księcia Henryka Pobożnego.
4. Lasek (obecnie zaniedbany), z wysiękiem wodnym i łąką, może stanowić zagospodarowane miejsce wypoczynkowe, a w konsekwencji stać się leśnym parkiem o funkcji wypoczynkowej dla turystów.
5. W miejscowościach na szlaku należałoby zapewnić właściwą dystrybucję materiałów informacyjnych i promocyjnych, dostosowanych do różnych oczekiwań turystów, zwłaszcza w Legnicy – z wieżą Głogowską jako początkiem szlaku (z pełną informacją turystyczną) i wieżą zamkową św. Piotra jako punktem widokowym. Szlak kulturowy jest to bowiem „droga śladami świata, który minął”. Obecne zainteresowanie władz samorządowych, a zwłaszcza Wójta Gminy Legnickie Pole, pozwalają mieć nadzieję na postęp w tym kierunku. Również rewitalizacja historycznej Legnicy, a zwłaszcza remont zamku sprzyjać będzie większym zainteresowaniem kierunkiem do Legnickiego Pola.
Na zakończenie cytat: „Historia jest zapisana w krajobrazie i dlatego jest księgą czekającą na skupionego czytelnika. Każdy odczytuje w niej co innego, bo twarzy ma ta ziemia tyle ilu jest odczytujących. I każdy dopisuje swoją glosę”. Dopiszmy i my naszą.
■ Edward Wiśniewski – Konferencja popularno-naukowa Książę Henryk Pobożny – tragiczny bohater bitwy pod Legnicą 1241, TPN w Legnicy, 23 listopada 2011 r.
Literatura:
Kuleczka Pola: Kulturowe aspekty szlaków turystycznych, wyd. PTTK, Warszawa 2011.
Korta Wacław: Najazd Mongołów na Polskę i jego legnicki epilog, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1983.
Grabka Piotr (opr.): Dokumentacja szlaku bitwy 1241, PTTK Legnica.
