Legnickie Pole – spotkanie dwóch światów
W bitwie rozegranej pod Legnicą 9 kwietnia 1241 r. spotkały się dwa światy – przybyli z głębi azjatyckiego stepu Mongołowie, zwani Tatarami oraz rycerstwo śląskie z księciem Henrykiem II Pobożnym na czele. Porażka chrześcijan i śmierć ich wodza mocno wryła się w pamięć mieszkańców Śląska, Polski i Europy. Pamięć ta trwa do dziś.
Pod Legnicą 9 kwietnia 1241 r. rozegrała się jedna z najważniejszych bitew średniowiecznej Europy. W bitwie na „Dobrym Polu” starły się wojska mongolskie z rycerstwem, którym dowodził książę Henryk II Pobożny, syn księcia Henryka I Brodatego i św. Jadwigi Śląskiej. Chociaż bitwa zakończyła się klęską rycerstwa europejskiego, przypieczętowaną śmiercią księcia Henryka II Pobożnego, najeźdźcy ze wschodu zaniechali dalszego podboju Europy. Śmierć młodego księcia była wielkim dramatem nie tylko dla jego najbliższej rodziny, ale i innych książąt piastowskich, dostrzegających w nim realnego pretendenta do zjednoczenia państwa i objęcia korony Królestwa Polskiego. Zważywszy na koneksje rodzinne tragicznego bohatera, wieść o bitwie pod Legnicą stała się powodem smutku na wielu ówczesnych dworach królewskich i cesarskich.
Pamięć o starciu na Dobrym Polu i jej tragicznym bohaterze była podtrzymywana przede wszystkim przez Piastów śląskich, a także Kościół katolicki promujący kult św. Jadwigi, matki księcia Henryka Pobożnego. Na temat bitwy pod Legnicą zachowało się niewiele zapisów źródłowych. Obszerniejszy jej opis znajdujemy w kronice Jana Długosza, która powstała w XV w. Historycy nie byli i nie są (sic!) zgodni nawet co do miejsca bitwy legnickiej. Według opisu Jana Długosza książę Henryk II Pobożny wyruszył spod Legnicy – po nabożeństwie w kościele mariackim – na spotkanie Mongołów na polu, które opływa rzeka Nysa. Jednak wzmianka o rzece Nysie jest błędem, ponieważ rzeka ta wpada do Kaczawy na południowy zachód od Legnicy. Poza tym do dzieła Jana Długosza należy podchodzić z rezerwą i krytycyzmem naukowym, gdyż w wielu wypadkach jego ustalenia są nieprecyzyjne bądź zgoła nieprawdziwe.
Miejsce bitwy
Według niemieckiej wersji Żywota św. Jadwigi interesująca nas bitwa rozegrała się w miejscowości Wolstat, położonej w odległości jednej mili od Legnicy. W różnych źródłach niemieckich spotyka się także nazwę Walstadt. Stąd też niektórzy badacze identyfikowali niemieckie nazwy związane z bitwą z miejscowością Legnickie Pole (niem. Wahlstatt). Historycy niepodzielający tej koncepcji argumentowali, że w owym czasie teren ten był zalesiony, a tym samym nie nadawał się do militarnego starcia.
Przyjmują więc, iż bitwa rozegrała się nieopodal tej miejscowości, na równinie, której południową i zachodnią granicę wyznaczały potoki: Biała Struga, Strumień Księginicki i Wierzbiak. Północną zaś jej granicą była droga łącząca wieś Koskowice z Legnicą. Środek tej płaszczyzny przecina pas terenu o długości około trzech kilometrów od wsi Księginice (na wschodzie) w kierunku miejscowości Psary, położonej w kierunku północno-zachodnim. Wydaje się, iż ten właśnie teren był najdogodniejszy dla polskich wojsk. Należy go identyfikować z Dobrym Polem, chociaż nazwa ta pochodzi już z okresu po bitwie z Mongołami, najprawdopodobniej z czasu ukształtowania się legendy legnickiej. Według niej syna św. Jadwigi – Henryka II Pobożnego – porównywano do samego Chrystusa, a miejsce bitwy określano jako miejsce wybrane, a więc „dobre”.
Szósty palec księcia
W świetle tradycji św. Jadwiga miała rozpoznać bezgłowe ciało syna po szóstym palcu u lewej stopy, a w miejscu odnalezienia zwłok księcia ufundować niewielki kościół pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Maryi Panny, który oddała pod opiekę sprowadzonym tutaj benedyktynom z czeskich Opatowic. Sam książę został pochowany w kościele franciszkanów pw. św. Jakuba (obecnie św. Wincentego) we Wrocławiu.
W okresie reformacji kościół ufundowany przez św. Jadwigę został przejęty przez protestantów i był w ich posiadaniu do 1945 r. Istotne jest jednak to, że w początkach XVIII w. benedyktyni ponownie pojawili się w Legnickim Polu i rozpoczęli budowę wielkiego zespołu kościelno-klasztornego. W efekcie podjętych przez nich działań w latach 1723–1738 został wybudowany kościół klasztorny pw. Świętego Krzyża i św. Jadwigi wraz z kompleksem obiektów klasztornych, według projektu Kiliana Ignacego Dientzenhofera, uważanego za jednego z najwybitniejszych architektów epoki baroku. Fasadę kościoła zdobią rzeźby kojarzone z wydarzeniami historycznymi mającymi związek z tą miejscowością. Również wnętrze świątyni zdobią posągi z piaskowca oraz szesnaście rzeźb drewnianych – dzieło Karola Józefa Hiernlego z Pragi.
Całe sklepienie kościoła zdobi wspaniałe malarstwo freskowe autorstwa Kosmy Damiana Asama, którego tematem przewodnim jest apoteoza Krzyża Świętego. Poszczególne freski ukazują m.in. odnalezienie Krzyża św. przez cesarzową Helenę, a także odnalezienie ciała księcia Henryka II Pobożnego przez św. Jadwigę. Do tego wydarzenia nawiązuje również umieszczony w ołtarzu głównym kościoła obraz autorstwa Franciszka de Backera.
Zauważyć zatem można fakt symbolicznego porównania księcia Henryka i jego ofiary z życia w obronie chrześcijaństwa do Chrystusa i Jego męki, do czego wykorzystano zarówno wydarzenia historyczne, jak i barokową sztukę sakralną jako nośnik tradycji.
Pamięć o bitwie z XIII wieku
Współcześnie kościół pw. Świętego Krzyża i św. Jadwigi w Legnickim Polu jest miejscem szczególnym na mapie 25-letniej diecezji legnickiej. 15 czerwca 2014 r. został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. W tej świątyni od wielu lat odbywają się kościelne uroczystości upamiętniające tragiczną bitwę z 9 kwietnia 1241 r.
W 1961 r. w Legnickim Polu powołano do istnienia Muzeum Bitwy Legnickiej, stanowiące Odział Muzeum Miedzi w Legnicy. Zostało ono ulokowane w ufundowanym przez św. Jadwigę kościele pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Maryi.
Od jesieni 2016 r. w Muzeum Bitwy Legnickiej znajduje się nowa stała ekspozycja pt. Spotkanie dwóch światów. Pamięć o bitwie pod Legnicą 1241 r., koncentrująca się na fenomenie trzynastowiecznego wydarzenia, które na trwałe wpisało się nie tylko w dzieje Śląska, ale także Europy.
Cztery części wystawy („Mundi – Światy”, „Narrationes – Narracje”, „Locus – Miejsce”, „Dux – Książę”) prezentują genezę bitwy oraz źródła ukazujące najazd Mongołów na ziemie polskie w 1241 r. Przedstawiają także śląskie tradycje bitwy, a także postać Henryka II Pobożnego oraz jego rolę w dziejach Śląska.
■ Kazimiera Jaworska – miesięcznik „Nowe Życie”, nr 4/2017.
Pełny tekst artykułu, ze zdjęciami, do pobrania pod adresem: http://www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/index.php/2017/03/29/legnickie-pole-spotkanie-dwoch-swiatow/
