Bitwa pod Legnicą i zapomniana historiografia Śląska

   Wydarzenie bitwy pod Legnicą z 9 kwietnia 1241 roku zapisało się w świadomości mieszkańców regionu i było przedmiotem badań nowożytnej historiografii śląskiej. Heroizm księcia Henryka Pobożnego zobrazowała w szczególności wizualna oprawa barokowych wnętrz sakralnych.
   W diecezji legnickiej programy ikonograficzne poświęcone osobie księcia i miejsca jego bohaterskiej śmierci towarzyszą fundacjom w Legnickim Polu i w klasztorze w Krzeszowie. W bazylice św. Jadwigi w Legnickim Polu w 1730 roku flamandzki malarz nadworny biskupa wrocławskiego, Johann Franz de Backer wykonał monumentalny obraz na płótnie w ołtarzu głównym ze sceną "Znalezienia zwłok Henryka Pobożnego przez św. Jadwigę". Tę scenę powielił zaś w 1733 roku ponad chórem muzycznym świątyni, bawarski freskant Cosma Damian Assam ¹⁾.
   Znany wizerunek księcia znalazł się także w cyklu obrazów poświęconym piastowskim władcom Śląska z klasztoru cystersów w Krzeszowie. Wykonał go około 1720 roku legnicki malarz cechowy, Jeremias Joseph Knechtel.
   Motyw najazdu tatarskiego spopularyzowały w czasach nowożytnych herbarze śląskich rodów rycerskich, w których dokumentowano bohaterstwo Dolnoślązaków, a także okazjonalne wydarzenia kulturalne, jak np. inscenizacja teatralna o bitwie z 1241 roku wystawiona w 1724 roku na scenie wrocławskiego Gimnazjum Marii Magdaleny ²⁾.
   Wizualizacja wydarzeń z 1241 r. jest dziś dla badaczy, zwłaszcza historyków sztuki niedocenionym źródłem historiografii. Cennym ze względu na samą recepcję zjawiska, przez pryzmat wysublimowanego, artystycznego medium.

■ Arkadiusz Muła – autorski konspekt wykładu wygłoszonego w Duszpasterstwie Ludzi Pracy ’90 (30.03.2017).

Charakterystyka fundacji w Legnickim Polu

dot. fresków pracowni Cosmasa Damiana Assama i obrazu sztalugowego pędzla Johanna Franza de Backera

   U podstaw ideowych budowy kościoła barokowego pw. św. Jadwigi w Legnickim Polu leży duchowość fundatorów. Byli nimi benedyktyni z czeskiego Broumova. Zakon ten zyskał liczne przywileje oraz protektorat św. Jadwigi Śląskiej.
   Benedyktyński opat Othmar Zinke przeprowadził w latach 1727-1731 budowę nowej świątyni. Dwa lata później, pół wieku po odsieczy wiedeńskiej, w rocznicę glorii obozu chrześcijańskiego w walce z innowiercami, ukończono freski pracowni Cosmasa Damiana Assama, ukazujące m.in. scenę odnalezienia przez św. Jadwigę zwłok poległego w bitwie z Tatarami księcia Henryka II Pobożnego.
   Ten sam motyw znalazł się w ołtarzu głównym, w obrazie sztalugowym pędzla Flamanda Johanna Franza de Backera, z 1730 roku. Motyw Krzyża w chwale niebiańskiej ukazany w zwieńczeniu ołtarza głównego, w partii rzeźbiarskiej oraz zaznaczona na sklepieniu nawy głównej scena odnalezienia relikwii Krzyża Św. przez cesarzową Helenę, dowodzą recepcji kultu Krzyża Świętego jako symbolu odkupienia ludzkości przez śmierć Chrystusa na Krzyżu oraz jego odniesienia w I połowie XVIII stulecia do heroicznej śmierci śląskiego księcia.
   Tym samym fundacja kościoła i jego wyposażenia wykraczała poza ramy "Fabrica Ecclesiae", stając się pomnikiem żywej tradycji o heroicznej śmierci piastowskiego księcia, jako obrońcy wiary chrześcijańskiej. Idea walki średniowiecznego męża z Tatarami została przyrównana do misji władców Europy walczących z innowiercami o wyzwolenie Ziemi Świętej. Program ikonograficzny podległy był nurtowi lojalizmu, propagującego zasługi dynastii Habsburgów w walce z Turkami Osmańskimi. Na tle współczesnych wydarzeń propagujących ideę świętej wojny prowadzonej przez kolejnych władców: cesarza Leopolda oraz Karola VI Habsburgów, posłużono się postawą księcia Henryka II Pobożnego, który – w interpretacji zakonu benedyktynów oraz konsekrującego świątynię ordynariusza diecezji wrocławskiej – oddał życie za wiarę jako naśladowca Chrystusa ukrzyżowanego.

■ Opracował Arkadiusz Muła – historyk sztuki, znawca śląskich źródeł, dyrektor Muzeum Regionalnego w Jaworze (12.03.2018)

Opinia

   Czterostronicowy starodruk ³⁾ zatytułowany: Die Anno 1241. den 9. Aprilis ben Lignitz in Schlesien unter dem glorwürdigen Hertzoge Heinrich dem Frommen gehaltene Tartarische Schlacht suchte ben dem jährlichen Deutschen Actu ben 5. 6. und 7. Septembr. An. 1724 durch die Magdalenische Schul=Jugend in Breßlau jest drukiem okolicznościowym opublikowanym nakładem oficyny Baumanna w 1724 roku we Wrocławiu.
   Został przygotowany dla widowni uczestniczącej w spektaklu muzyczno-literackim wystawionym kilkukrotnie przez uczniów słynnego Gimnazjum przy kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Inscenizacja odbyła się w dniach 5-7 września 1724 roku na scenie teatralnej gimnazjum, wzniesionej z fundacji cechu rzeźników. Jej autor, Christian Stieff (1675-1751) pełnił wówczas funkcję rektora ewangelickiego gimnazjum przy kościele św. Marii Magdaleny oraz kościele św. Elżbiety. Ponadto przez wiele lat uczestniczył w opracowywaniu programu szkół średnich prowincji śląskiej, jako inspektor szkolny, historyk i pisarz.
   Treść spektaklu określonego jako Musicalische Concerte śpiewana w postaci partii solowych oraz duetu poświęcono pamięci księcia Henryka II Pobożnego oraz jego heroicznej śmierci w bitwie z Tatarami na Legnickim Polu. Aktorami byli młodzi wychowankowie szkoły, reprezentanci znamienitych rodów śląskiego patrycjatu oraz szlachty.
   Autor inscenizacji zrekonstruował wydarzenia na podstawie historiografii śląskiej, inspirując się m.in. twórczością głogowskiego dramaturga, Andreasa Gryphiusa. Wskazuje na elementy kultury niemieckiej, ale również i polskiej. XVIII-wieczne źródło opiera się nadto na tradycji pobożności postaci piastowskiego księcia; autor traktuje historyczną postać jako świętego, czego wyrazem jest paralelny opis w treści arii solowej heroicznego aktu przelania krwi za wiarę przez biblijnych królów Izraela: Saula i Dawida. Do ich czynów zostają porównane okoliczności śmierci księcia Henryka II Pobożnego. Spektakl kończy epigram osoby księcia o treści: „Schreibe Nachwelt Heinrichs Nahmen / Mit B1utt ins Jahr=Gedächtnis ein (...) Heinrich stirbt vor Deutschlands Glücke: / So muss sein Gedächtnis heilig / und der Ruhm unsterblich seyn”.
   Stieff kilkanaście lat później opublikował wielostronicowe dzieło będące odpisem źródeł archiwalnych do dziejów Śląska, zatytułowane: Schlesisches Historisches Labyrinth oder Kurtzgefaste Sammlung von hundert Historien Allerhand denckwürdiqer Nahmen, Oerter, Personen, Gebräuche. Solennitäten und Begebenheiten in Schlesien aus den weitläufftigen gedruckten Chronicken und vielen geschriebenen Uhrkun- den zum Vergnügen allerhand Liebhaber Schlesischer Geschichte, in einem kürtzern und bessern Zusammenhange mit vielfältigen neuen Beyträgen zu der alten und neuen Schlesischen Historie, verfertiget. (Breßlau und Leipzig, bey Michael Hubert 1737).
   To monumentalne wydanie liczące ponad 800 stron podzielone zostało na 100 rozdziałów, z których w jednym ponownie opisał heroiczną śmierć księcia Henryka II Pobożnego i jego zasługi dla chrześcijaństwa. Nosi ono tytuł: Von dem Nahmen Schlesien. Von dem Ursprung der Weixel. Vom Schlesischen Zustand unter dem ersten Slawischen Regenten Lechus I. Fortsetzung der Landes-Regenten bis auf den Piast. Fortsetzung vom Piast bis auf den Mieslaus und das Christenthum. Einfihrüng des Christenthums unter dem Mieslaus dem ersten. Von dem Nahmen, Alter und Erbauung der Stadt Breßlau. Verfolg der Historie von Mieslaus bis auf Casimirus den ersten. Von Casimirus dem ersten und dessen Fatalitaeten. Von Boleslaus dem Kühnen bis auf Vladislaus II den Exulanten. Von Vladislaus dem andern bis auf die Trennung Schlesiens von Polen. Nichtigkeit der Pohlnischen Ansprüche auf Schlesien. Breßlauische Hertzoge von Boleslaus Altus bis Henricus VI. Von der heiligen Hedwige und Auszug deren Legende... Von der Tartarischen Schlacht bey Lignitz 1241.
   Twórczość śląskiego dramaturga osadzona w lokalnym kontekście historycznym i kulturowym stanowi cenne, prawie nieznane badaczom, źródło w analizie recepcji świętości osoby księcia Henryka II Pobożnego w czasach nowożytnych.

Literatura kontekstowa: H. Sadowska-Skurowa, Nieznane Estreicherom polonica w zasobie starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (cz. 2), [w:] "Roczniki Biblioteczne", R. IX: 1965, s. 171-197.

■ Opracował Arkadiusz Muła – historyk sztuki, znawca śląskich źródeł, dyrektor Muzeum Regionalnego w Jaworze (28.02.2018)

Skany starodruku spektaklu poświęconego Henrykowi II Pobożnemu (Wrocław, 5-7 września 1724 r.)

skan 01 »»
[image]

skan 02 »»
[image]

skan 03 »»
[image]

skan 04 »»

1) Więcej o obrazie i freskach w charakterystyce fundacji A. Muły z 12.03.2018 r. umieszczonej poniżej.
2) Więcej na ten temat w opinii A. Muły z 28.02.2018 r. umieszczonej poniżej.
3) Autor dotarł do czterech stron starodruku (ich skany zostały umieszczone poniżej opinii), ale prawdopodobnie ma on więcej stron.

	Duszpasterstwo Ludzi Pracy '90 w Legnicy
Aktualności \| Historia \| Spotkania \| Prelegenci \| Publikacje \| Kontakt
	Bitwa pod Legnicą i zapomniana historiografia Śląska Wydarzenie bitwy pod Legnicą z 9 kwietnia 1241 roku zapisało się w świadomości mieszkańców regionu i było przedmiotem badań nowożytnej historiografii śląskiej. Heroizm księcia Henryka Pobożnego zobrazowała w szczególności wizualna oprawa barokowych wnętrz sakralnych. W diecezji legnickiej programy ikonograficzne poświęcone osobie księcia i miejsca jego bohaterskiej śmierci towarzyszą fundacjom w Legnickim Polu i w klasztorze w Krzeszowie. W bazylice św. Jadwigi w Legnickim Polu w 1730 roku flamandzki malarz nadworny biskupa wrocławskiego, Johann Franz de Backer wykonał monumentalny obraz na płótnie w ołtarzu głównym ze sceną "Znalezienia zwłok Henryka Pobożnego przez św. Jadwigę". Tę scenę powielił zaś w 1733 roku ponad chórem muzycznym świątyni, bawarski freskant Cosma Damian Assam ¹⁾. Znany wizerunek księcia znalazł się także w cyklu obrazów poświęconym piastowskim władcom Śląska z klasztoru cystersów w Krzeszowie. Wykonał go około 1720 roku legnicki malarz cechowy, Jeremias Joseph Knechtel. Motyw najazdu tatarskiego spopularyzowały w czasach nowożytnych herbarze śląskich rodów rycerskich, w których dokumentowano bohaterstwo Dolnoślązaków, a także okazjonalne wydarzenia kulturalne, jak np. inscenizacja teatralna o bitwie z 1241 roku wystawiona w 1724 roku na scenie wrocławskiego Gimnazjum Marii Magdaleny ²⁾. Wizualizacja wydarzeń z 1241 r. jest dziś dla badaczy, zwłaszcza historyków sztuki niedocenionym źródłem historiografii. Cennym ze względu na samą recepcję zjawiska, przez pryzmat wysublimowanego, artystycznego medium. ■ Arkadiusz Muła – autorski konspekt wykładu wygłoszonego w Duszpasterstwie Ludzi Pracy ’90 (30.03.2017). Charakterystyka fundacji w Legnickim Polu dot. fresków pracowni Cosmasa Damiana Assama i obrazu sztalugowego pędzla Johanna Franza de Backera U podstaw ideowych budowy kościoła barokowego pw. św. Jadwigi w Legnickim Polu leży duchowość fundatorów. Byli nimi benedyktyni z czeskiego Broumova. Zakon ten zyskał liczne przywileje oraz protektorat św. Jadwigi Śląskiej. Benedyktyński opat Othmar Zinke przeprowadził w latach 1727-1731 budowę nowej świątyni. Dwa lata później, pół wieku po odsieczy wiedeńskiej, w rocznicę glorii obozu chrześcijańskiego w walce z innowiercami, ukończono freski pracowni Cosmasa Damiana Assama, ukazujące m.in. scenę odnalezienia przez św. Jadwigę zwłok poległego w bitwie z Tatarami księcia Henryka II Pobożnego. Ten sam motyw znalazł się w ołtarzu głównym, w obrazie sztalugowym pędzla Flamanda Johanna Franza de Backera, z 1730 roku. Motyw Krzyża w chwale niebiańskiej ukazany w zwieńczeniu ołtarza głównego, w partii rzeźbiarskiej oraz zaznaczona na sklepieniu nawy głównej scena odnalezienia relikwii Krzyża Św. przez cesarzową Helenę, dowodzą recepcji kultu Krzyża Świętego jako symbolu odkupienia ludzkości przez śmierć Chrystusa na Krzyżu oraz jego odniesienia w I połowie XVIII stulecia do heroicznej śmierci śląskiego księcia. Tym samym fundacja kościoła i jego wyposażenia wykraczała poza ramy "Fabrica Ecclesiae", stając się pomnikiem żywej tradycji o heroicznej śmierci piastowskiego księcia, jako obrońcy wiary chrześcijańskiej. Idea walki średniowiecznego męża z Tatarami została przyrównana do misji władców Europy walczących z innowiercami o wyzwolenie Ziemi Świętej. Program ikonograficzny podległy był nurtowi lojalizmu, propagującego zasługi dynastii Habsburgów w walce z Turkami Osmańskimi. Na tle współczesnych wydarzeń propagujących ideę świętej wojny prowadzonej przez kolejnych władców: cesarza Leopolda oraz Karola VI Habsburgów, posłużono się postawą księcia Henryka II Pobożnego, który – w interpretacji zakonu benedyktynów oraz konsekrującego świątynię ordynariusza diecezji wrocławskiej – oddał życie za wiarę jako naśladowca Chrystusa ukrzyżowanego. ■ Opracował Arkadiusz Muła – historyk sztuki, znawca śląskich źródeł, dyrektor Muzeum Regionalnego w Jaworze (12.03.2018) Opinia Czterostronicowy starodruk ³⁾ zatytułowany: Die Anno 1241. den 9. Aprilis ben Lignitz in Schlesien unter dem glorwürdigen Hertzoge Heinrich dem Frommen gehaltene Tartarische Schlacht suchte ben dem jährlichen Deutschen Actu ben 5. 6. und 7. Septembr. An. 1724 durch die Magdalenische Schul=Jugend in Breßlau jest drukiem okolicznościowym opublikowanym nakładem oficyny Baumanna w 1724 roku we Wrocławiu. Został przygotowany dla widowni uczestniczącej w spektaklu muzyczno-literackim wystawionym kilkukrotnie przez uczniów słynnego Gimnazjum przy kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Inscenizacja odbyła się w dniach 5-7 września 1724 roku na scenie teatralnej gimnazjum, wzniesionej z fundacji cechu rzeźników. Jej autor, Christian Stieff (1675-1751) pełnił wówczas funkcję rektora ewangelickiego gimnazjum przy kościele św. Marii Magdaleny oraz kościele św. Elżbiety. Ponadto przez wiele lat uczestniczył w opracowywaniu programu szkół średnich prowincji śląskiej, jako inspektor szkolny, historyk i pisarz. Treść spektaklu określonego jako Musicalische Concerte śpiewana w postaci partii solowych oraz duetu poświęcono pamięci księcia Henryka II Pobożnego oraz jego heroicznej śmierci w bitwie z Tatarami na Legnickim Polu. Aktorami byli młodzi wychowankowie szkoły, reprezentanci znamienitych rodów śląskiego patrycjatu oraz szlachty. Autor inscenizacji zrekonstruował wydarzenia na podstawie historiografii śląskiej, inspirując się m.in. twórczością głogowskiego dramaturga, Andreasa Gryphiusa. Wskazuje na elementy kultury niemieckiej, ale również i polskiej. XVIII-wieczne źródło opiera się nadto na tradycji pobożności postaci piastowskiego księcia; autor traktuje historyczną postać jako świętego, czego wyrazem jest paralelny opis w treści arii solowej heroicznego aktu przelania krwi za wiarę przez biblijnych królów Izraela: Saula i Dawida. Do ich czynów zostają porównane okoliczności śmierci księcia Henryka II Pobożnego. Spektakl kończy epigram osoby księcia o treści: „Schreibe Nachwelt Heinrichs Nahmen / Mit B1utt ins Jahr=Gedächtnis ein (...) Heinrich stirbt vor Deutschlands Glücke: / So muss sein Gedächtnis heilig / und der Ruhm unsterblich seyn”. Stieff kilkanaście lat później opublikował wielostronicowe dzieło będące odpisem źródeł archiwalnych do dziejów Śląska, zatytułowane: Schlesisches Historisches Labyrinth oder Kurtzgefaste Sammlung von hundert Historien Allerhand denckwürdiqer Nahmen, Oerter, Personen, Gebräuche. Solennitäten und Begebenheiten in Schlesien aus den weitläufftigen gedruckten Chronicken und vielen geschriebenen Uhrkun- den zum Vergnügen allerhand Liebhaber Schlesischer Geschichte, in einem kürtzern und bessern Zusammenhange mit vielfältigen neuen Beyträgen zu der alten und neuen Schlesischen Historie, verfertiget. (Breßlau und Leipzig, bey Michael Hubert 1737). To monumentalne wydanie liczące ponad 800 stron podzielone zostało na 100 rozdziałów, z których w jednym ponownie opisał heroiczną śmierć księcia Henryka II Pobożnego i jego zasługi dla chrześcijaństwa. Nosi ono tytuł: Von dem Nahmen Schlesien. Von dem Ursprung der Weixel. Vom Schlesischen Zustand unter dem ersten Slawischen Regenten Lechus I. Fortsetzung der Landes-Regenten bis auf den Piast. Fortsetzung vom Piast bis auf den Mieslaus und das Christenthum. Einfihrüng des Christenthums unter dem Mieslaus dem ersten. Von dem Nahmen, Alter und Erbauung der Stadt Breßlau. Verfolg der Historie von Mieslaus bis auf Casimirus den ersten. Von Casimirus dem ersten und dessen Fatalitaeten. Von Boleslaus dem Kühnen bis auf Vladislaus II den Exulanten. Von Vladislaus dem andern bis auf die Trennung Schlesiens von Polen. Nichtigkeit der Pohlnischen Ansprüche auf Schlesien. Breßlauische Hertzoge von Boleslaus Altus bis Henricus VI. Von der heiligen Hedwige und Auszug deren Legende... Von der Tartarischen Schlacht bey Lignitz 1241. Twórczość śląskiego dramaturga osadzona w lokalnym kontekście historycznym i kulturowym stanowi cenne, prawie nieznane badaczom, źródło w analizie recepcji świętości osoby księcia Henryka II Pobożnego w czasach nowożytnych. Literatura kontekstowa: H. Sadowska-Skurowa, Nieznane Estreicherom polonica w zasobie starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (cz. 2), [w:] "Roczniki Biblioteczne", R. IX: 1965, s. 171-197. ■ Opracował Arkadiusz Muła – historyk sztuki, znawca śląskich źródeł, dyrektor Muzeum Regionalnego w Jaworze (28.02.2018) Skany starodruku spektaklu poświęconego Henrykowi II Pobożnemu (Wrocław, 5-7 września 1724 r.) skan 01 »» skan 02 »» skan 03 »» skan 04 »» 1) Więcej o obrazie i freskach w charakterystyce fundacji A. Muły z 12.03.2018 r. umieszczonej poniżej. 2) Więcej na ten temat w opinii A. Muły z 28.02.2018 r. umieszczonej poniżej. 3) Autor dotarł do czterech stron starodruku (ich skany zostały umieszczone poniżej opinii), ale prawdopodobnie ma on więcej stron.
(c) 2006-2024 https://www.dlp90.pl