By zachować w pamięci
Zależało mi szczególnie na tym by podkreślić obecność księcia Henryka Pobożnego, zwłaszcza na ziemi legnickiej, bo zaistniał tu w sposób szczególny, przez swoją męczeńską śmierć. Duża i nie do końca przebadana ilość materiału ikonograficznego dotycząca postaci księcia Henryka Pobożnego, pochodząca z wielu epok może badaczowi podsunąć tylko jedną myśl, że mimo zmian jakie zachodziły na Dolnym Śląsku, utrwalanie pamięci o jego męczeńskiej śmierci było ważnym oraz symbolicznym wydarzeniem dla zamieszkujących Śląsk katolików i protestantów.
Tymi słowami ks. dr Stanisław Szupieńko rozpoczął swój wykład: "Ikonografia Henryka Pobożnego w sztuce", mający miejsce na 310 spotkaniu Duszpasterstwa Ludzi Pracy ’90 w Zakonie Braci Mniejszch w Legnicy.
Ks. dr S. Szupieńko zaakcentował, że mimo tak wielu przedstawień wizerunku księcia Henryka Pobożnego brakuje nam rzeczywistego portretu. W owej trudnej sytuacji badawczej bardzo pomocne są przedstawienia połączone z legendami dotyczącymi św. Jadwigi Śląskiej, matki księcia Henryka oraz Bitwy pod Legnicą 1241: "To dwa obszary, które promują osobę księcia". Pozostawiony nam materiał ikonograficzny ma swoje walory historyczne i dokumentacyjne. Jest świadectwem trwającej osiem wieków pamięci o Henryku Pobożnym i żywą tradycją chrześcijańską sięgającą naszych czasów. Dają świadectwo także dziś, np. poprzez utworzenie w Legnicy Bractwa Księcia Henryka Pobożnego i Księżnej Anny – o czym prelegent życzliwie przypomniał słuchaczom. Wszystkie wizerunki pozostawione przez kolejne pokolenia to wyobrażenia plastyczne, które miały charakter religijno-kultowy oraz zachowywały w pamięci potomnych najważniejsze cechy księcia Henryka II, tak by był bliską postacią odległych wydarzeń.
Interesujący korowód ikonograficzny ks. dr Szupieńko rozpoczął od omówienia symboliki Pieczęci Pieszej z 1228 r. z wizerunkiem księcia Henryka II powstałym jeszcze za jego życia. Widnieją na niej atrybuty księcia i rycerza. Palma symbolizująca cechy szlachetne księcia wydaje się być zapowiedzią męczeńskiej śmierci, czyniąc treść pieczęci profetyczną. Średniowieczne przekazy pojawiły się w związku z prezentacją osoby św. Jadwigi, która dla epoki była osobą najważniejszą, matką księcia. Nie mogło także zabraknąć informacji o tragicznym wydarzeniu, jak bitwa z Tatarami. W tym kontekście miniatury z Kodeksu Lubińskiego (1353 r.) przedstawiają oraz wyróżniają Henryka II jako członka rodziny św. Jadwigi i rycerza walczącego z najeźdźcą.
Prelegent przedstawił wybrane dzieła czasów późniejszych, takie jak Tryptyk Mistrza z Wielowsi z 2 ćwierćwiecza XV wieku relacjonujący żywot Jadwigi, drzeworyty Konrada Baumgartena zdobiące Legendę o św. Jadwidze (1504r.), pełnoplastyczną postać Księcia – zwycięskiego wodza, depczącego pogańskiego najeźdźcę mongolskiego z płyty nagrobnej z dawnego kościoła franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba i Wincentego we Wrocławiu. Na podsumowanie przedstawień z wieków średnich ks. Szupieńko uznał, że postać Henryka wpisuje się w średniowieczne chrześcijaństwo, obronę wiary i śmierć męczęńską władcy Śląska. Dodał również, że średniowiecze, obok idei wypracowało sposób opowiadania plastycznego oddziałującego na późniejsze przedstawienia Henryka II i wydarzenia z nim związane.
Przechodząc do czasów nowożytnych ks. dr Szupieńko zaznaczył, że wpływ reformacji nie osłabił pamięci o katolickim krewnym. Protestanccy książęta przejmując kościoły i organizując życie religijne według własnych zasad, nie odtrącili tradycji. Z szacunkiem podeszli do poprzedników, podkreślając tym samym, że są kontynuatorami rodu mającego swe początki chrześcijańskie na ziemi śląskiej. Z omawianych "henrykowych pamiątek" nowożytnych przywołane zostały, m.in.: kościół pod wezwaniem Piotra i Pawła (przed przebudową) w Legnicy z malowidłami bitwy z Tatarami z 1241, znajdującymi się na nieistniejącej dziś emporze książęcej, a opisanymi przez sekretarza i pisarza księcia brzeskiego, malowidła kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Jadwigi w Legnickim Polu, Mauzoleum Piastów Śląskich w kościele św. Jana w Legnicy, obrazy z prepozyturze Cystersów w Cieplicach, obraz z klasztoru Klarysek we Wrocławiu, na którym nad głową Henryka II pojawia się poświata charakterystyczna dla przedstawień postaci świętych wraz z napisem "S. Henricus ...".
Część wykładu poświęcił ks. dr Stanisław Szupieńko sztuce XIX i XX wieku, tej upamiętniającej Henryka Pobożnego. I tak, wśród omawianych dzieł znalazły się witraże z legnickiego kościoła NMP, witraże Stanisława Wyspiańskiego (poświęcone najważniejszym postaciom z dziejów polskich, w tym postaci Henryka II Pobożnego), obrazy Jana Matejki z cyklu Dziejów Cywilizacji Polskiej.
ks. dr Stanisław Szupieńko – historyk sztuki, diecezjalny konserwator zabytków, publicysta, honorowy kanonik Kapituły Katedralnej w Legnicy
■ Joanna Kielar – artykuł został opublikowany na portalu legnica24h.pl (11.10.2018). Artykuł, ze zdjęciami, znajduje się pod adresem: https://legnica24h.pl/by-zachowac-w-pamieci,2213,a.html
